اورمز

اواسپه: یک کتاب مقدس جدید نامی است که در اواخر قرن نوزدهم توسط دندانپزشک آمریکایی جان بالو نوبری به اثری داده شده که ادعا می‌شود توسط سفیران فرشتگان به او وحی شده‌است. در این کتاب خالق جهان با نام‌های مختلفی از جمله اورمزد (اهورامزدا) یاد شده و زمان زندگی زرتشت ۹٬۰۰۰ سال قبل دانسته شده‌است.

زروان در نوشته‌های پهلوی خدای زمان است، اما بنا بر آیین زروانی، زروان خدایی است که در زمانی که هیچ‌چیز وجود ندارد نیایش‌هایی به‌جای می‌آورد تا پسری با ویژگی‌های آرمانیِ اورمزد داشته باشد که جهان را بیافریند.

ای نبرده کسی به کنه تو راه تاری و دیو و اورمزد و اله

رامش افزای باد و نیک اختر بر ملک اورمزد شهریور

چنین تا برآمد برین هفت سال ببود اورمزد از جهان بی‌همال

در گاه‌شماری‌های گوناگون ایرانی، علاوه بر این که ماه‌ها نام داشتند، هریک از روزهای ماه نیز یک نام داشتند. برای نمونه روز نخست هر ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است، روز سوم هر ماه، اردیبهشت یعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از صفات خداوند است، روز چهارم هر ماه، شهریور یعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که خاص خداوند است و روز پنجم هر ماه، «سپندارمذ» بوده‌است. سپندارمذ لقب ملی زمین است؛ یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت زندگی را به همه زیستمندان هدیه می‌کند. به همین دلیل در فرهنگ باستان اسفندگان (اسپندگان) را به‌عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند.

سه هزار سال سوم: در این دوره شاهد درگیری اهریمن و دیوهایش با اورمزد و ایزدانش هستیم. در این بین گاو آفریده شده، توسط اهریمن کشته می‌شود و از تن او غلات، گیاهان و جانوران آفریده می‌شود. از نطفهٔ کیومرث که بر زمین ریخته شده بود، پس از چهل سال شاخه‌ای ریواس می‌روید دارای دو ساق است و پانزده برگ. این پانزده برگ مطابق با سال‌هایی است که مشیه و مشیانه نخستین زوج ادمی در ان هنگام دارند. مشیه نر و مشیانه ماده است. بدین ترتیب مشی به عنوان پدر انسان‌ها و مشیانه به عنوان مادر انسان‌ها شناخته می‌شود. اهریمن بر اندیشهٔ آنان می‌تازد و آنان اولین دروغ را بر زبان می‌آورند و آفریدگاری را به اهریمن نسبت می‌دهند. مشی و مشیانه توبه می‌کنند و دارای هفت جفت فرزند می‌شوند و پس از صد سال زندگی می‌میرند.

راست گویی کز برای ورشکست اورمزد اندرین بیغوله از ابنای شیطان شرکتی است

ای اورمزد روی بده روز اورمزد آن می که شادمان کندم اورمزدوار

ترتیب آفرینش گیتی در سه هزار دوم بدین قرار است: آفرینش جهان از نظر اوستا، فروردین‌یشت به این ترتیب است که در ابتدا آسمان، سپس آب، زمین، جانداران و در پایان، انسان/کیومرث آفریده شد. همچنین در بندهش بخش ۴۸ آمده‌است که اورمزد آتش را که هفتمین آفریدهٔ مادی است و درخشش از روشنی بی‌کران دارد، در همهٔ آفرینش پراکند.

گرچه از اوستا و همچنین گزارش طبری این‌گونه بر می‌آید که وی دهاک را کشته‌است. در ادبیات پهلوی این‌گونه نوشته شده‌است که پس از فرمان اورمزد، از کشتن اژدها منصرف می‌شود مبادا این‌که موجودات آزاردهنده‌ای از جسد او بیرون بیایند. او دهاک را به زنجیر می‌کشد و در کوه دماوند به بند می‌کشد تا در روز پایان جهان به‌دست گرشاسب کشته شود.

کیومرث ششمین مخلوق از آفریدگان شش‌گانهٔ (گاهی هفت‌گانهٔ) اورمزد است. چگونگی آفرینش او در کتاب‌های پهلوی زردشتی و نیز در منابع دوران اسلامی که اطلاعات آن‌ها اساساً مبتنی بر ترجمهٔ خدای‌نامهٔ پهلوی به عربی بوده، آمده‌است. بنابر اسطورهٔ خلقت زردشتی، اورمزد کیومرث را در مدت ۷۰ روز آفرید.

بهترین ناحیه‌ای که اورمزد آفرید ایرانویج است. اما پتیاره آن زمستان دیوآفریده، ده‌ماهه و انواع مار پردار و بی‌پر است. خوشی این ناحیه به حدی است که اورمزد می‌گوید اگر سرزمین‌های دیگر را نمی‌آفرید، مردم به ایرانویج می‌رفتند و جایی برای سکونت باقی نمی‌ماند.

سعد نحسا مشق دزدی تا به کی خواجه بهرام، اورمزدی تا به کی

در بندهشن آمده که اورمزد آسمان را در ۴۰ روز، آب را در ۵۵ روز، زمین را در ۷۰ روز، گیاه را در ۲۵ روز و گوسفند را در ۷۵ روز و انسان را در ۷۰ روز آفرید و پس از هر یک از این آفرینش‌ها ۵ روز درنگ کرد.

بخار دریا بر اورمزد و فروردین همی فرو گسلد رشته های درّ ثمین

چون به رنج و راحتم راضی از ایزد، فرق نیست گر بسعد اورمزد ار نحس کیوانی مرا

نهان اورمزد از میان گروه بیامد کز آموختن شد ستوه

گر آن دار بیکار یزدان بدی سر مایهٔ اورمزد آن بدی

سابقاً مادها را به‌طور کلی با نام «آرین‌ها» یا «آری‌ها» می‌شناختند. هرودوت از سویی به ما می‌آموزد که در روزگاران کهن به مادها، آرین‌ها، یعنی اقوام ایرانی، می‌گفته‌اند و از سویی دیگر دیودوروس سیسیلی می‌نویسد زرتشت، مرید ایزد نیکی، قانون‌گذار آریایی‌ها بوده‌است. پس چگونه می‌توانیم از این ویژگی‌ها نپذیریم که این زرتشت همان زرتشت، مَردِ اورمزد (اهورامزدا) و قانون‌گذار مادها و مردم ایران بوده‌است.