اهورا مزدا

معنای دیگر نیز حاکی از این است که «اهورا» به‌معنای «سر، سرور، بزرگ و مولا» است و «مزدا» به‌معنای به یاد سپردن و به خاطر داشتن؛ بنابراین «سرور دانا» ترجمهٔ اهورا مزدا خواهد بود.

اوستا کتاب کهن زرتشتیان، بخشی از فرهنگ، زبان، ادب و مستندات اسطوره‌ای ایرانی را دربردارد. بخشی از اوستا یشت‌ها نام دارد که خدایان، موجودات افسانه‌ای و قهرمانان در این قسمت توضیح داده‌شده‌اند؛ مثلاً یشت پنجم که آبان‌یشت نام دارد؛ شامل ۳۰ کرده و ۱۳۲ بند است که به «ستایش سرود ناهید» نیز معروف است. بنابر اعتقادات زرتشتیان، خواندن این فصل از کتاب در کنار جوی آب یا چشمه‌ای ثواب دارد؛ زیرا او سرچشمهٔ آب‌های جهان است. نثار به آب یا همان «آب زوهر» بخشی از مراسم یسنه ۶۵ است که پس از دعای یسنه اجرا می‌شود. در آبان‌یشت نزول ناهید بر زمین این چنین توصیف شده‌است: «ای زرتشت! اردوی‌سور ناهید از آن (کره) ستارگان به سوی زمین آفریدهٔ اهورا مزدا فرود آمد و این چنین گفت اردوی‌سور ناهید.»

گویش مردم اردستان گویشی از شاخه زبان فارسی است. ریشه زبان مردم این منطقه، فارسی اصیل یعنی زبان رایج در دوره هخامنشیان است که بسیار شبیه به زبان متون کتاب مقدس ماناس است. این زبان نشان از ریشه زرتشتی مردمان این منطقه دارد. بعنوان مثال، در این زبان از واژه «مسجد» با عنوان «مَزدْگی» یا همان «مزدا گه» که به معنی محل پرستش اهورا مزدا است یاد می‌شود. ساکنان اردستان در گویش محلی خود از آن با عنوان‌های اردستون، ارسون، اسوم و اسون یاد می‌کنند.

نخستین سینمای صامت سال ۱۳۰۸ از سوی زرتشتیان با نام اهورا مزدا و در بابل تأسیس گردید. بر اساس آمار سال ۱۳۸۰ در استان مازندران ۲۶ واحد سینمایی (۱۱ واحد خصوصی و ۱۲ واحد دولتی) با ظرفیت ۱۴۲۵۴ صندلی وجود داشته است. قابل ذکر است که نخستین سینماهای شمال کشور در بابل شروع بکار کرده بودند.

در روایتی دیگر هنگامی که اَپوش، دیو خشکسالی باران را از باریدن بازداشت، آذر به یاری تیشتر خدای باران شتافت، هنگامی که تیشتر با اَپوش رو به رو شد، ابتدا از او شکست خورد و هزار گام از دریای فراخکرد دور گشت. پس تشنگی و خشکی جهان را فرا گرفت اما با کمک اهورا مزدا موفق شد که بر او پیروز شود و سپس با گرز خود بر آتش وازیشته می‌کوبد. دیو سپنجروش همکار اَپوش با دیدن شراره کشیدن آتش وحشت زده و هلاک می‌شود و سپس باران دو باره شروع به باریدن می‌کند.

بخش‌های اوستا در دوران‌های گوناگون به‌دست کسان پرشماری نوشته شده‌اند، ولی از آن میان تنها بخشی از سرودها از آنِ خود زرتشت است. نوشته‌های اوستا دربرگیرنده است از نیایشِ اهورا مزدا و اَمِشاسْپَندان و دیگر ایزدان و نمادهای طبیعت و بایسته‌های آدمی در جهان بهشت و دوزخ و داستان‌های ملی.

هرتسفلد عقیده دارد، زرتشت تمام خدایانی که در مقابل اهورا مزدا قرار داشتند را به دیو تبدیل کرد که آناهیتا هم جزئی از آن‌ها بود. او تا حدی از آن‌ها تنفر داشته که نام هیچ‌کدام را ذکر نکرده‌است. اما پس از مرگ اهورا مزدا، مغان، مذهبی را پایه‌گذاری کردند که هیچ ربطی به گفته‌های زرتشت نداشت و در آن آیین قربانی کردن حیوانات و پرستیدن ناهید دوباره از سر گرفته شد، در صورتی که زرتشت با این امر مخالف بود و با این عمل تجدید حیات مظاهر قبلی که توسط زرتشت کنار گذاشته شده‌بود دوباره آغاز شد و چون مغان هم در دورهٔ هخامنشی از قدرت بیشتری برخوردار شده‌بودند، عقاید خود را گسترش دادند.

در دوران اشکانی پرستش آناهیتا در ارمنستان بسیار رواج یافت. بیش از آن هم فرهنگ و دین ایرانی در این منطقه تأثیرگذار بود اما در آن دوران اهمیت بیشتری یافت؛ خصوصاً اهورا مزدا و ایزدبانوی او، آناهیتا. اهورا مزدا به مرور به فراموشی سپرده‌شد اما ناهید هر روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت. ایزدان دیگری هم مثل مهر و بهرام نیز از اعتبار خوبی برخوردار بودند اما درصدر همهٔ آن‌ها ناهید قرار داشت. در قرن ۱ پیش از میلاد آناهیتا تاحدی در این منطقه نفوذ کرد که عنوان شهر (آکی لی زن) را به آنائی تغییر دادند.[پ ۱۵] معبد این شهر نیز دارای اهمیت بسیاری بود که آن هم مثل بقیهٔ معابد در دوران بعدی به کلیسا تبدیل شد.

خورشید و مهر هر دو آفریننده، اهورا مزدا، و دو ایزد بزرگند. در زمان هخامنشیان نیز مهر، مهر دهندهٔ پیروزی و نگهدار چراگاه و شبان بوده‌است. و در عصر ساسانیان بهرام ور هرام به جای او حامی تخت ساسانیان بود. و ایزد راستی است.

امپراتوری اشکانی از فرهنگ‌ها، مذاهب و باورهای گوناگونی، به ویژه از آیین‌های ایرانی و یونانی تشکیل می‌شد. گذشته از اقلیت یهودیان و تازه مسیحیان، بیش‌تر پارت‌ها چندخداباور بودند. در اغلب موارد خدایان ایرانی و یونانی همانند یا آمیزه‌ای از هم بودند. نمونه را اهورا مزدا با زئوس، اهریمن با هادس، آفرودیت و هرا با آناهیتا، آپولو با میترا و شمش با هرمس شبیه به یکدیگرند. گذشته از خدایان و الهه‌های اصلی، هر شهر و گروه برای خود خدایی انتخاب می‌کرد. از سوی دیگر مانند حاکمان سلوکی، پادشاهان اشکانی نیز در آثار هنری خود را خدا نشان می‌دادند. به گمان این رسم شایع‌ترین رسم مشترک پادشاهان بوده‌است.