انوشیروان

عهد کوچکی از قباد به پسرش خسرو انوشیروان در نهایةالارب در پایان وقایع دوران قباد آمده‌است. قباد این عهد را به قاضی القضاة (احتمالاً موبدان موبد) سپرد و از او خواست که آن‌ها را پس از به سلطنت رسیدن انوشیروان در حضور مردم بخواند. این عهد متضمن مطالب اخلاقی است.

گل چو انوشیروان باز بر افروخت چهر چمن شد از روشنی چو رای بوذرجمهر

دیگری موبدی در عهد خسرو اول انوشیروان که یکی از چند تنی بود که بوسیله انوشیروان برای جستجوی خوابگزار به هر سویی از کشور فرستاده شد.

باکالیجار برادرزن منوچهر زیاری و دایی انوشیروان زیاری معرفی شده‌است، که به نظر اشتباه می‌آید. با مرگ منوچهر، باکالیجار پدر ناتنی انوشیروان شد. نام پدر باکالیجار در منابع «ویهان کوهی» و «سرخاب دیلمی» ثبت شده‌است. به نظر زریاب، باید ویهان نام صحیح پدر باکالیجار بوده‌باشد و سرخاب برادر او است. چون نام «شهروبن سرخاب» به عنوان برادرزادهٔ باکالیجار آمده‌است. همچنین پسوند «کوهی» یا «قوهی» منسوب به قهستان بود ولی در اینجا به کوه‌های طبرستان اشاره دارد.

بماند نام انوشیروان ز عدل به جای خلاف آن که بقا در ستمگری داند

این آتشکده در دوره خسرو انوشیروان اهمیت بالایی به دست آورد. در دوره حکومت خسرو پرویز که مورخان غرب او را خسرو دوم می‌نامند، در نبردی طولانی که میان ساسانیان و روم شرقی روی داد، خسرو پرویز، سوریه و آسیای صغیر را تحت فرمان درآورد و دستور داد تا «صلیب واقعی مسیحیان» را از اورشِلیم به گنجک بیاورند. این شهر در سال ۶۲۴ میلادی در حملهٔ ارتش روم و در پی شکست سپاهیان خسرو پرویز، مورد چپاول و تخریب قرار گرفت و به دستور هراکلیوس، گنجک ویران شد و صلیب واقعی دوباره به اورشلیم بازگشت. پس از آن رویداد، به‌ویژه اوایل ظهور اسلام، شهر گنجک اعتبار خود را از دست داد.

دولت نو داری و بخت جوان داد و دهش کن چو انوشیروان

شاه انوشیروان به موسم دی رفت بیرون ز شهر بهر شکار

۲۹. انوشیروان عادل را که به کفر منسوب بود به خواب دیدند در جایگاهی خوش و خرّم، پرسیدندش که این مقام به چه یافتی؟ گفت بر مجرمان شفقت نبردم و بی‌گناهان نیازردم.

دوم آنکه به این صفت خجسته نام نیک پادشاه در اطراف و اکناف عالم مشهور، و تا صفحه قیامت به بلند نامی مذکور می گردد و هر لحظه دعای خیری عاید روح بزرگوارش می شود نمی بینی که زیاده از هزار سال است که انوشیروان عادل در بستر خاک خفته و زبان اهل عالم به نام نامیش مزین، و طناب عمر چندین هزار سلطان به تیغ اجل گسسته، هنوز آوازه زنجیر عدلش در گنبد گردون پیچیده است.

در بخش هفتم، انوشیروان از کارهای خود در بیست و هشتمین سال پادشاهی اش (۵۵۹ م) سخن می‌گوید: دستور می‌دهد که موبدان نواحی گوناگون در مورد شکایات مردم برای او گزارشی تهیه کنند. سپس فرمان عرض سپاه می‌دهد، بدین ترتیب که آنانی را که در پایتخت بودند، خود او سان ببیند و آنانی که در نواحی دیگر بودند، سپاه‌سالار (=قائد)، فرماندهان چهارگانه مملکت (=پادوسبان)، قاضی (=رَد) و معتمدشان سان ببینند.

هنگامی که به محضر انوشیروان رسید. وی از او پرسید: کیستی؟ گفت: من سرور اعرابم. گفت: مگر تو نگفتی که یکی از آنانی؟ گفت: بلی چنان بودم. اما هنگامی که پادشاه مرا با خطاب خویش اکرام داشت، سرور ایشان گشتم.

آبی کلمات قصاری از وصیت‌های کسری (ظاهراً خسرو انوشیروان) و لطیفه‌ای از او را نقل کرده‌است. به وصایای این پادشاه به پسرش هرمز در مجمل التواریخ و اخبارالطوال اشاره رفته، ولی از آن نقل قولی نشده‌است. احتمال دارد هر سه عهد مذکور در حقیقت یک عهد بوده‌است و نویسندگان مختلف از ترجمه عربی آن استفاده برده و هر کدام برای آن عنوان خاصی قائل شده‌اند. ابن مسکویه نیز وصیت بزرگمهر را به خسرو انوشیروان نقل کرده‌است.

شنیدستم از راوی باستان که سلطان عادل انوشیروان

زمانی که خسرو انوشیروان در سال ۵۳۱ میلادی به تخت پادشاهی نشست، توطئه‌ای شکل گرفت که او را از سریر بزیر بکشند و برادرزاده‌اش قباد، فرزند برادرش جاماسپ (جاماسپ برادرزاده جاماسپ، پادشاه ساسانی) را به سلطنت برسانند. توطئه کشف و متوقف شد. قباد که از دربار دور بود به آذرگندبد پناه برد. انوشیروان دستور فرستاد که آذرگندبد قباد را اعدام کند اما او سرپیچی کرد و او را در نهان نگهداری کرد تا زمانی که آذرگندبد در سال ۵۴۱ میلادی توسط پسر خودش بهرام، به شاه تسلیم شد و او را اعدام کردند. بهرام به تخت پدرش نشست اما شاهزاده قباد به سمت غرب رفت و به امپراتوری بیزانس گریخت.

گشوده دهان طاق کسری و گوید چه شد تاج و تخت انوشیروانی

عدل انوشیروان اگر نشنودی روروبکره ببین به نامه ودفتر

آهنگسازی قطعات توسط رضا صادقی و انوشیروان تقوی انجام شده و تنظیم‌ها نیز توسط معین راهبر، مهران خالصی، کوشان حداد و رضا صادقی صورت گرفته‌است.

تاجنامهٔ انوشیروان، با نام یادداشت های خسرو انوشیروان به پژوهش رحیم زاده صفوی منتشره شده

خسرو انوشیروان دادگر (بیست‌و‌دومین شاهنشاه ساسانی)