امپریالیست

پس از این کشمکش‌ها، مذاکراتی پنهانی بین ایران، اعراب، بریتانیا و آمریکا درگرفت. در این مذاکرات ایران حاضر شد در قبال پس گرفتن حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه در قبال استقلال بحرین با طرفین سازش کند. اما بازپس‌گیری جزایر سه‌گانه به آسانی انجام نپذیرفت. حکومت وقت عراق ایران را به استفاده از سلطه‌جویی و امپریالیسم متهم کرد. ایران در پاسخ در خرداد ۱۳۴۹ اعلام کرد هیچ نقشه امپریالیستی برای منطقه خلیج‌فارس نداشته و حاضر است با نیت ایجاد ثبات پس از خروج بریتانیا، با کشورهای منطقه پیمان دفاعی امضا کند. ولی در ضمن حق دارد تا به تقویت نیروی نظامی خود در مقابله با «رژیم‌های ماجراجو» بپردازد.

اثبات این که این نقل مربوط به اخوان ثالث باشد خالی از دشواری نیست. چرا که اخوان، خصوصاً یا لااقل، در اوایل انقلاب گرایش ضدامپریالیستی داشته‌است؛ چنان‌که بسیاری از شعرا و هنرمندان چپ‌گرا و مایل به سوسیالیسم در اوایل انقلاب چنین موضعی داشتند. اخوان در مصاحبه‌ای که در آذر ۱۳۵۸ با روزنامه بامداد کرده‌است دو موضع را چند بار تکرار می‌کند. نخست ابراز نگرانی از این که چهره اسلامی انقلاب مجالی برای طرح مسائل میهنی باقی نگذارد. دوم ضرورت حمایت از انقلاب تا پیروزی‌اش بر امپریالیسم. او در این زمینه می‌گوید:

ائتلاف پاسخ خود را ضد امپریالیست معرفی می‌کند و کمیته راهبری آن متشکل از سوسیالیست‌ها، کمونیست‌ها، مدافعان حقوق مدنی، و سازمان‌های چپ یا مترقی از جوامع مسلمان، عرب، فلسطینی، فیلیپینی، هائیتی و آمریکای لاتین است. بسیاری از سازمان‌دهندگان اصلی ائتلاف پاسخ در زمان تأسیس ائتلاف پاسخ با مرکز اقدام بین‌المللی و حزب جهانی کارگران ارتباط داشتند.

براودر با تمام قوت با جنگ اول جهانی مخالفت ورزید و علناً علیه این جنگ اعتراض کرد و این جنگ را نزاع امپریالیستی توصیف کرد. پس از ورود ایالات متحده در جنگ در سال ۱۹۱۷، براودر بازداشت شد و مطابق قانون جاسوسی سال ۱۹۱۷، به تبانی در شکست کار پیش‌نویش قانون جنگ و عدم ثبت نام به خدمت سربازی، متهم شناخته شد. براودر به اتهام تبانی به دوسال زندان و به اتهام عدم نام‌نویسی به خدمت سربازی به یک سال زندان محکوم به مجازات شد و ازماه دسامبر سال ۱۹۱۷ تا ماه نوامبر سال ۱۹۱۸ در زندان ماند.

در حین حرکت مستعمرات به سمت کشور استعمارگر، ممکن بعضی از این مستعمرات به موقعیتی بهتر از امپریالیست برسند (به نقاطی در تابع هزینه برسند که هزینه کمتری را نسبت به مقدار تابع هزینه در موقعیت امپریالیست، تولید می‌کنند) در این حالت، کشور استعمارگر و کشور مستعمره، جای خود را با همدیگر عوض کرده و الگوریتم با کشور استعمارگر در موقعیت جدید ادامه یافته و این بار این کشور امپریالیست جدید است که شروع به اعمال سیاست همگون‌سازی بر مستعمرات خود می‌کند. نحوه جابجایی موقعیت مستعمره و استعمارگر در شکل زیر نشان داده شده‌است.

البته پس گرفتن سه جزیره به همین آسانی هم صورت نگرفت. دولت ایران در برابر تبلیغات گستردهٔ عراق که او را به امپریالیسم و سلطه‌جویی متهم می‌کردند سخت ایستادگی کرد و شاه در اوایل خرداد ۱۳۴۹ اعلام کرد که ایران هیچ گونه نقشه‌ای امپریالیستی در خلیج فارس ندارد و آمادهٔ امضای پیمانی دفاعی با کشورهای منطقه است تا ثبات آن را پس از خروج انگلیسی‌ها در آذر ۱۳۵۰ تأمین نماید، ولی در ضمن حق دارد به تقویت نیروی نظامی خود برای رویارویی با رژیم‌های ماجراجوی خاورمیانه بپردازد.

شاه جای دیگر نیز اعلام کرده‌بود که ایجاد این فدراسیون چیزی جز یک اقدام استعماری و امپریالیستی و تلاش برای بازگشت انگلیس به منطقه از در پشتی نیست. شاه هشدار داد که در صورت لزوم برای حفظ منافع تاریخی و حقوق سرزمینی خود، قدرتمندانه اقدام خواهد کرد، ولی در عمل اقدامی نکرد.

اشرف دهقانی (متولد ۱۳۲۸) فعال سیاسی و رهبر چریک‌های فدایی خلق ایران (جریان اشرف دهقانی) از احزاب کمونیستی اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران در خارج از ایران است. او از اعضای سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران بود. او خودش را از مبارزان جنش ضد امپریالیستی می‌داند. دهقانی از مخالفان حکومت پهلوی بود و آن را «سگ زنجیره‌ای امپریالیسم» می‌دانست. مدتی پس از انقلاب ۵۷، او از مخالفان جمهوری اسلامی نیز شد و آن را همچنان وابسته به امپریالیسم می‌دید.

کاربرد سیاسی اصطلاح اِسْتِعْمار به‌طور خاص، متوجه شیوه‌های به‌کارگیری قدرت از طرف کشورهای قدرتمند بر سرزمین‌های ضعیف‌تر از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. از نظر داریوش آشوری، در کتاب دانشنامه سیاسی استعمارگری بیشتر برای کشورهایی است که امپراتوری دریایی و ناپیوستگی خاک آن‌ها مانع تشکیل یک واحد سیاسی یکپارچه (مانند امپراتوری‌های زمینی) می‌شود. مفهوم استعمار امروزه با مفهوم امپریالیسم پیوستگی کامل یافته‌است. مخصوصاً جناح چپ از این اصطلاح استفاده می‌کند. استعمار اساساً عمل قدرت‌های امپریالیستی شناخته می‌شود، یعنی قدرتی که می‌خواهد از مرزهای ملی و قومی خود تجاوز کند و سرزمین‌ها، ملت‌ها و اقوام دیگر را زیر سلطه خود درآورد.

استعمار عبارت است از سیاست نظام یا دولت سلطه‌جو که هدفش بهره‌کشی از مردم کشورهایی است که از نظر اقتصادی کم‌رشد هستند. دولت سلطه‌جو برای تحکیم سیطره خویش مانع تکامل فنی و اقتصادی و فرهنگی این کشورها می‌شود. البته در قرون گذشته یعنی قبل از پیدایش امپریالیسم نیز استعمار سرزمین‌های غیر وجود داشته ولی ما در تعریف خود به استعمار در قرن بیستم توجه کرده‌ایم که به شکل تقسیم سرزمین‌های جهان و ایجاد امپراتوری‌های مستعمراتی در دوران امپریالیستی نمود پیدا کرده‌است.