اماره

علم قاضی عبارت از یقین حاصل از مستندات بیّن در امری است که نزد وی مطرح می‌شود. در مواردی که مستند حکم، علم قاضی است، وی موظف است قرائن و اماره بیّن مستند علم خود را به‌طور صریح در حکم قید کند.

در آن خانه که صد حلوا چشیدی نگشتی مطمئن اماره گشتی

جعل را چند ازین تحسین و تمکین؟ جعل اماره راهست و بد دین

همه گفتم اما ترا چاره نیست مشیر تو جز نفس اماره نیست

اماره صرفاً باعث به وجود آمدن ظن می‌شود در حالیکه دلیل هم قطعیت و ظن را به دنبال دارد. اماره از طرف شارع با واقع سروکار دارد در حالیکه در اصل چنین نیست و اصول تنها برای برطرف شده حیرت بکار می‌روند. اماره بر اصول تقدم دارد یعنی حجیت و اعتبار اصول تا زمانی است که اماره‌ای در کار نباشد و با وجود اماره، نوبت به اصول نمی‌رسد. دلیل و اماره هر دو لوازم عقلی خود را اثبات می‌کنند در حالیکه در اصول چنین نیست. دلیل و اماره از دلائل به اصطلاح اجتهادی محسوب می‌شوند در حالیکه اصول، دلائل فقاهتی‌اند.

ناحیه بحرانی آزمون، و به احتمال به دست آوردن مقداری برای اماره آزمون در داخل این ناحیه بحرانی، وقتی که

دو مثنوی عارفانه «الهی‌نامه» و «منطق الطیر» را برای راهنمایی سالکانِ طریقت معرفت سرود و در سده ششم هجری آن‌ها را با شگردی سمبولیک، طرح‌ریزی کرد و به حکایات و تمثیلات آراست تا بتواند راهروان مکتب عرفان را به آسانی یاری و هدایت کند تا در ریاضت و کوشش معنوی خویش برای کشتن نفس اماره توفیق و به شناخت حقیقت و درک معنویت و کیفیت هستی دست یابند. عطار الهی‌نامه را در اواخر عمرش نگاشته‌است.

چو اماره است نفست کافر است او ز جمله کافران کافرترست او

رنگ عقل و دل و جان گیر، اگر رنگ رزی رنگ اماره بدکاره همه زنگ خطاست

ور ز غوغای نفس اماره از جلیسی نباشدت چاره

مستند «فوکواماره» زندگی در جزیرهٔ لامپدوزا را نشان می‌دهد. این جزیره یکی از محل‌های ورود پناهجویان آفریقایی به اروپاست. در صحنه‌ای نشان داده می‌شود که چه خطراتی در انتظار پناهجویان است. تشنگی، خطر غرق شدن و بیماری و گرسنگی پناهجویان در این مستند به نمایش گذاشته می‌شود.

دو قدم در پی یک مرد خدا راست نرفت نفس اماره سعیدا چه عجب بی پیری است

عشق دیوانه‌ست و ما دیوانه دیوانه‌ایم نفس اماره‌ست و ما اماره اماره‌ایم

از نظر تاریخی این اصل همواره مورد نظر بوده‌است. با تأسیس علم اصول بحث از اماره نیز مطرح شده‌است چنان‌که ابوالحسن بصری معتزلی امارات و ظنون را مورد بررسی قرار داده است.

اماره اصطلاحی در دانش فقه، به معنای دلایلی و روش‌هایی عقلایی هستند که شرع آن‌ها را تأیید کرده‌است.(دلیل ظنی معتبر تعریفی مختصر از اَماره است ) از اماره به عنوان طریق و دلیل ظنی معتبر از سوی شارع نیز یاد کرده‌اند.

چهارم آنکه توبه کند و مدتی بر آن ثابت باشد بعد از آن توبه خود را بشکند و به لجه گناهان فرو رود و از یاد توبه در رود و مطلقا ندامت و پشیمانی از گناهانی را که می کند نداشته باشد و صاحب این، صاحب نفس اماره است و شر او بر خیرش غالب است و از درجه توبه کنندگان ساقط است.

این امارات در موضوعات استفاده می‌شوند. این اماره در جایی است که جهل به موضع وجود دارد در حالیکه حکم آن معلوم است. مثلاً در جایی که شخصی بر خانه‌ای تصرف دارد در حالیکه تردید و شک دارد که آیا مالک آن خانه هست یا نه. شک و تردید در موضوعات جاری می‌شود و نه در قوانین و احکام. در اینجا با استفاده از قاعده ید و این که ید و تصرف اماره مالکیت است، شک و تردید رفع می‌شود.

و یقین شناسد که زاد و راحله بدان جهت بوی داده‌اندتا بادیه صفات نفس اماره بدان قطع کند که حجاب میان او و کعبه حضرت که مقصد و مقصودست جز بادیه نفس نیست.

علی در عمل نیز همین روش را دارد. از طرفی شخصاً هیچ پّستی را از هیچ‌یک از خلفا نمی‌پذیرد، نه فرماندهی جنگ و نه حکومت یک استان و نه اماره الحاج و نه یک چیز دیگر از این قبیل را. زیرا قبول یکی از این پستها به معنی صرف نظر کردن او از حق مسلم خویش است و به عبارت دیگر کاری بیش از همکاری و همگامی و حفظ وحدت اسلامی است. اما در عین حال که خود پستی نمی‌پذیر فت مانع نزدیکان و خویشاوندان و یارانش در قبول آن پستها نمی‌گشت، زیرا قبول آنها صرفاً همکاری و همگامی است و به هیچ وجه امضای خلافت تلقی نمی‌شود.

شهر گروتاماره خواهرخواندهٔ اتیبا هست.