المقدس

لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ جهان همه خدایراست، هم مشرق که کعبه سوی آنست، هم مغرب که بیت المقدس سوی آنست. چنانک فرماید او را فرمانبردارم و گردن نهادم.

به خشکی رسیدند سر کینه جوی به بیت‌المقدس نهادند روی

پس از تغییر سوی قبله از بیت‌المقدس (شمال غربی مسجد) به کعبه (جنوب مسجد)، محمد دربِ گشوده در دیوار جنوبی را مسدود کرد و درب دیگری گشود که شاید گفتهٔ حافظ محمد بن محمود بن نجار با واقعیت مطابق باشد که درب در دیوار شمالی و روبه‌روی دربی بوده‌است که پس از تغییر قبله بسته شده‌بود.

کوی تو را من حریم یزدان دانم نه صف بیت الحرام و بیت المقدس

با انقراض دولت تدمیر، خط پالمیری به کلی از میان نرفت؛ زیرا به عقیدهٔ اکثر خَط‌شناسان، از نیمهٔ اول قرن اول میلادی، خط دیگری از آن مشتق شد که در تمدن خاورمیانه نقش عمده‌ای بازی کرد و هنوز به نام خط سریانی مورد استفاده است. ظاهراً نخستین اثری که به زبان سریانی در دست است، نوشتهٔ بسیار مختصری است که در بیت‌المقدس یافت شده و به زبان سریانی یا آرامی است. این خط پنداری نقطه وصلی میان پالمیری و سریانی نخستین یا استرانگلو است.

بیت المقدس است دل تو بنور دین وه تا نه خوک خانه کند کافر فرنگ

محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی در بیت المقدس، که در آن زمان تحت حاکمیت خلافت عباسی بود، زاده شد.

چو به نزدیک او شد از نعلین دور گشت در وادی المقدس غرق نور

در بهار ۱۲۴۱، ایوب با آتش‌بس با صلیبیون، لشکرکشی را برای تسخیر مجدد سوریه آغاز کرد. ارتش او با نیروهای الناصر در نبرد در غرب بیت‌المقدس روبرو شده و شکست خورد. با این حال، الناصر دوباره تغییر موضع داد و تسلیم ایوب شد. در دو سال آینده، الناصر با نبردهای مداوم علیه فرانک‌ها و گهگاه با عمویش اسماعیل نیز روبرو بود و از سوی ایوب کمک‌های ملموسی دریافت نکرد، بنابراین بار دیگر موضع خود را تغییر داد و به سراغ عموی خود اسماعیل رفت. در سال ۱۲۴۳، ورود نیروهایی از خوارزمشاهیان از شمال منجر به کنار گذاشتن حمله مشترک صلیبیون و دمشق به مصر شد و الناصر دوباره به کرک عقب‌نشینی کرد. [نیازمند منبع]

این را باید ذکر کرد که ارمنیان خود ثابت نمودند که به خاطر عدم خصومت در جنگ‌ها علیه نیروهای مسلمان بیشتر مورد استقبال بودند. صلیبیون، کاتولیک بودند و همچنین مسلمانان با نیروی ارتدوکس بیزانسی و وارث آن‌ها یعنی روس‌ها نیز می‌جنگیدند به این معنی که مسلمانان نسبت به منافع کاتولیک‌ها و ارتدوکس‌ها در بیت‌المقدس بد بین بودند ولیکن ارمنیان دارای خودمختاری بودند. میلیون‌ها ارمنی در شرق آسیای صغیر زندگی می‌کردند که هیچ مبارزه سیاسی نظامی علیه ممالیک مسلمان یا عثمانی‌ها به عمل نیاوردند.

اشارتست به بنده مؤمن که اگر نتوانی که بعرش آیی و طواف کنی، یا بکرسی شوی و زیارت کنی، یا بیت المعمور شوی و عبادت کنی، یا بیت المقدس رسی و خدمت کنی، باری بتوانی که اندر شبانروزی پنج بار روی بدین سنگ آری که قبله مؤمنان است تا ثواب آن همه بیابی.

پس از بیت المقدس عزم کردم که در دریا نشینم و به مصر روم و باز از آن جا به مکه روم. باد معکوس بود به دریا متعذر بود رفتن. به راه خشک برفتم و به رمله بگذشتم. به شهری رسیدیم که آن را عسقلان می‌گفتند و بازار و جامع نیکو، و طاقی دیدم که آن جا بود کهنه، گفتند مسجدی بوده است، طاقی سنگین عظیم بزرگ چنان که اگر کسی خواستی خراب کند فراوان مالی خرج باید کرد تا آن خراب شود. و از آن جا برفتم در راه بسیار بادیه‌ها و شهرها دیدم که شرح آن مطول می‌شود تخفیف کردم. به جایی رسیدم که آن را طینه می‌گفتند و آن بندر بود کشتی‌ها را. و از آن جا به تنیس می‌رفتند.

در این زمان کلیسای مقبره مقدس ساخته شد. بین قرون چهارم و پنجم ارمنی‌ها هفده کلیسا در سراسر بیت‌المقدس ساختند با وجود این برخی از آن‌ها در بیت‌المقدس ممکن است مورد مناظره باشند. از سده ششم اسقف‌های ارمنی در بیت‌المقدس در اطراف مونت سیون ساکن شدند زیرا جامعه مهمی از ارمنیان در بیت‌المقدس وجود داشت و اینکه این جامعه به‌طور دائمی در محلی خاص اقامت گزیده بود.

در سال ۱۰۰۹ میلادی حاکم بأمرالله «کلیسای مقبره مقدس» را ویران کرد و این اقدام به روشن شدن جرقه جنگ‌های صلیبی کمک نمود. پاپ اوربان دوم مسیحیان سراسر اروپا را به اتحاد با هم و بیرون راندن سلجوق‌ها که مسیحیانی را که سعی در زندگی و زیارت شهر را داشتند به ستوه آورده بودند از سرزمین مقدس فراخواند. فراخوان پاپ، مسیحیان را جذب کرده و صلیبیون را از بالکان گرفته تا امپراتوری رم به شدت مسلح نمود و حتی پادشاهی ارمنی کیلیکیه را مصمم به راهی شدن به سوی بیت‌المقدس نمود.

موقعیت استراتژیک بین بیت‌المقدس و شاهراه شاه از قبل در گزارش کتاب یوشع دربارهٔ عبور بنی اسرائیل از اردن در آنجا مشهود است. جبل مار الیاس به‌طور سنتی به عنوان محل عروج الیاس نبی به آسمان شناخته می‌شود. منطقه کامل پس از جنگ شش روزه ۱۹۶۷، هنگامی که هر دو کرانه اردن بخشی از خط مقدم شد، متروکه شد. در آن زمان به شدت در منطقه استخراج شد.

وی در سال ۸۲۶ قمری به مناطق جبل عامل سفر کرده‌است. در آنجا به روستای جزین رفته و از فرزند شهید اول اجازه روایت دریافت کرد. اینکه او چرا و چگونه به این سفر رفته، مشخص نیست، ولی شاید زیارت قبور پیامبران و حضور در نخستین قبله‌گاه مسلمین - بیت‌المقدس - و نیز دیداری از عالمان آن دیار بخشی از اهداف سفر عارف حلی بوده‌است.

و یحیی بن زکریا (ع) در بیت المقدس عبادت کردی و کودک بود. چون کودکان وی را به بازی خواندندی، گفتی مرا برای بازی نیافریده اند. چون پانزده ساله شد به صحرا رفت و از میان خلق دور شد. یک روز پدرش از پس وی برفت. وی را دید پای در آب نهاده و از تشنگی هلاک می شد و می گفت به عزت تو که آب نخورم تا ندانم که جای من به نزدیک تو چیست. و چندان گریسته بود که بر روی وی گوشت نمانده بود و دندانها پیدا آمده و پاره ای نمد بر روی نشاندی تا خلق نبینند. و امثال این احوال در حکایات پیغامبران بسیار است.

مرحله چهارم عملیات الی بیت‌المقدس در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱ خرداد ۱۳۶۱ با هدف تلاش برای آزادی‌سازی خرمشهر آغاز شد، در برابر تک سریع و غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شدند و نتوانستند واکنش مناسبی را از خود نشان دهند. ارتباط یگان‌های عراقی با یکدیگر قطع شد و در پی عقب‌نشینی نیروهای عراقی از خرمشهر، بخشی از یگان‌های ارتش عراق از هم پاشید. در روز ۲ خرداد هجوم نیروهای مسلح ایران، موفقیت‌آمیز بود و سرانجام قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، دست یافت. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲٬۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگان‌هایی از ارتش عراق که در فاصله میان نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند نیز، توسط نیروهای ایرانی منهدم شدند.

و چون از شهر به سوی جنوب نیم فرسنگی بروند و به نشیبی فرو روند چشمهٔ آب از سنگ بیرون می‌آید، آن را عین سلوان گویند، عمارات بسیار بر سر آن چشمه کرده‌اند، و آب آن به دیهی می‌رود و آنجا عمارات بسیار کرده‌اند و بستان‌ها ساخته، و گویند هر که بدان آب سر و تن بشوید رنج‌ها و بیماری‌های مزمن از او زائل شود و بر آن چشمه وقف‌ها بسیار کرده‌اند، و بیت المقدس را بیمارستان نیک‌ست و وقف بسیار دارد و خلق بسیار را دارو و شربت دهند و طبیبان باشند که از وقف مرسوم ستانند و آن بیمارستان و مسجد آدینه بر کنار وادی جهنم است، و چون از سوی بیرون مسجد آن دیوار که با وادی است بنگرند صد ارش باشد به سنگ‌های عظیم برآورده چنانکه گل و گچ در میان نیست و از اندرون مسجد همه سر دیوارها راست است، و از برای سنگ صخره که آنجا بوده است مسجد هم آنجا بنا نهاده‌اند، و این سنگ صخره آنست که خدای عزوجل موسی علیه السلام را فرمود تا آن را قبله سازد، و چون این حکم بیامد و موسی آن را قبله کرد، بسی نزیست و هم در آن زودی وفات کرد، تا به روزگار سلیمان علیه السلام که چون قبله صخره بود مسجد در گرد صخره بساختند چنانکه صخره در میان مسجد بود و محراب خلق و تا عهد پیغمبر ما، محمد مصطفی علیه الصلوة و السلام، هم قبله آن می‌دانستند و نماز را روی بدان جانب می‌کردند، تا آنگاه که ایزد تبارک و تعالی فرمود که قبله خانه کعبه باشد، و صفت آن به جای خود بیاید.

بحیاة وی قسم یاد کرد که: لَعَمْرُکَ. بقوت دل وی قسم یاد کرد که: ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ بصفاء مودت وی قسم یاد کرد که: ص وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ بقدمگاه وی قسم یاد کرد که: لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ. بر وی و موی وی قسم یاد کرد که: وَ الضُّحی‌ وَ اللَّیْلِ إِذا سَجی‌. هرگز او را از نظر خود محجوب نکرد: فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنا الَّذِی یَراکَ حِینَ تَقُومُ‌. در خواب و بیداری عصمت بر وی داشت که: وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ جمله احوال او را کفایت کرد: أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ در هر جای و در هر حال وحی بدو پیوسته داشت. در خواب بود که وحی آمد: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ. بر ناقه بود که وحی آمد: الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ. در راه غزا بود که وحی آمد: یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ‌ءٌ عَظِیمٌ. از مکه بیرون آمده بود بجحفه که وحی آمد: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی‌ مَعادٍ در غار بود که رب العزة او را جلوه کرد: ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ. در اندوه بود که وحی آمد: وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِما یَقُولُونَ. در شادی بود که وحی آمد: إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً. شب معراج در بیت المقدس بود که وحی آمد: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا. در حضرت قاب قوسین بود که بی‌واسطه بر بساط ناز راز شنید که: فَأَوْحی‌ إِلی‌ عَبْدِهِ ما أَوْحی‌.