اعمش

مردی اعمش را گفت: تو درهم دوست همی داری. گفت: بلی از آن رو که بی نیازی از سؤال از چون ترا دوست همی دارم.

ثم عظّم نفسه فقال: «أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» ملکا و عبیدا، و قیل دلالة علی وجوده و توحیده و کمال قدرته، «قَدْ یَعْلَمُ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ» من الخیر و الشر و الایمان و النفاق فاحذروا مخالفته، «وَ یَوْمَ یُرْجَعُونَ إِلَیْهِ» یعنی یوم البعث، قرأ یعقوب وحده یرجعون بفتح الیاء و کسر الجیم، و قرأ الباقون یرجعون بضم الیاء و فتح الجیم، «فَیُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا» ای یجزیهم باعمالهم و یعاقبهم علیها، «وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ» لا یخفی علیه خافیة فیهما، روی الاعمش عن شقیق بن سلمة قال: شهدت ابن عباس فی الموسم فقرأ سورة النّور علی المنبر و فسّرها فلو سمعت الرّوم لأسلمت.

حائک، اعمش را گفت: نظرت راجع به نماز با اقتدا به حائک چیست؟

گویداعمش اینکه از آن زن به دل آتش حیرت مرا شد مشتعل

و ادب تشییع آن است که خاموش باشد و نخندد و به عبرت مشغول باشد و از مرگ خویش اندیشه کند. اعمش گوید، «از پس جنازه رفتمی و ندانستمی که که را تعزیت کنم که همه از یکدیگر اندوهگین تر بودندی» و قومی بر مرده اندوه می بردند. یکی از بزرگان گفت، «اندوه خویش برید، که وی سه هول از پس انداخت. روی ملک الموت دید و تلخی مرگ چشید و از بیم خاتمت بیرون گذشت.»

نورک شعشاعه یخرق حجب الدجی تمنعها غیرة عن بصر الاعمش

همچو اعمش کو کند داروی چشم چه کشد در چشمها الا که یشم

قاسمی، اعمش این راه نبیند خود را زود باش و به کفش آینه رخشان ده

چند گویی که؟ خانه تاریکست؟ نیست تاریک، چشم تست اعمش

در جهان هر که ز خاک در او سرمه نکرد دیدهٔ بخت بدش اعمش و اعمی بینند

قراء اهل مدینه، شیبه، نافع و عاصم «وَ قَرْنَ» را به فتح قاف و الباقی قاریان آن را به کسر قاف قرائت نموده‌اند.[یادداشت ۱] در فرض کسره بودن مادّه اصلی آن «وقر یقر وقارا»، یا «قرّ یقرّ قرارا» می‌باشد و در این صورت اصل کلمه «اقررن» است که «راء» اول حذف و حرکت آن به «قاف» داده شده و با وجود حرکت «قاف» از «همزه وصل» بی‌نیاز شده‌است. در صورت فتحه، اصل آن «اقررن» بوده‌است که «راء» اوّل حذف و حرکت آن به «قاف» داده می‌شود. بنابر روایتی که اعمش، راوی سنی مذهب، از ابی الضحی، صحابه پیامبر، نقل کرده‌است، عایشه این آیه را به فتح قاف قرائت کرده‌است.