اطعام

از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم مروی است که «سخاوت درختی است از درختهای بهشت، که شاخهای خود را بر زمین آویخته است پس هر که یکی از آن شاخها را بگیرد، او را به بهشت می کشد» و فرمود که «سخی به خدا نزدیک، و به دلهای مردم نزدیک، و به بهشت نزدیک، و از آتش جهنم دور است» و فرمود که «خداوند عالم، مباهات می کند ملائکه را به کسی که اطعام مردمان کند» و فرمود: «خدا را بندگانی چند است که نعمت خود را مخصوص ایشان می گرداند، تا نفع به بندگان خدا رسانند پس هر کدام از ایشان که بخل نمایند در این منافع، خدا نعمت را از او به دیگری نقل می کند».

و قیل عَلی‌ حُبِّهِ ای علی حب الایتاء کقوله تعالی وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ ای علی حب الاطعام. آن گه بیان کرد کی مال کرا دهد و مستحق صدقات کیست.

۲. سزاوار است در اطعام نیازمندان، آنان که احتیاج بیشتری دارند در اولویت باشند و به هنگام سختی و قحطی، بیشتر مورد توجّه قرار گیرند. سوره انسان، بر اطعام نیازمندان در روزهای سخت زندگی و گرسنگی تأکید می‌کند.

اطعام، رزق روح و طعام است (رزق تن) تا کی ز رزق روح به تن اکتفا کنی؟

در روایات بر مواردی از اطعام، مانند اطعام روزه‌دار و اطعام در عروسی، بازگشت از سفر حجّ، خرید منزل و ختنه و عقیقه فرزند تأکید شده‌است.

در عیدها به اقضاء آن جشن، مراسم و مناسک به‌خصوصی اجرا می‌شود. انجام امور عبادی، تعطیلی و گرفتن وضعیت جشن در شهر و اجتماعات، از جمله این اقدامات است. از دیگر مناسک اسلامی، نماز عیدین است که در دو عید فطر و قربان به صورت جماعت خوانده می‌شود. وقت خواندن این نماز از طلوع آفتاب تا ظهر شرعی است و کیفیت خواندن آن به این صورت است که نماز را در دو رکعت، و بعد از حمد سوره، ۵ بار قنوت (در رکعت دوم چهار مرتبه) اقامه می‌شود. پس از خواندن نماز، دو خطبه خوانده می‌شود. علاوه بر نماز، اطعام و قربانی از جمله مراسمات این دو عید است. تبریک عید، هدیه دادن، برگزاری کاروان‌های جشن، خوراک دادن و به دید و بازدید رفتن از دیگر رسومی است که در عیدها و جشن‌ها صورت می‌گیرد.

امّا چنانچه در اطعام اغراض دیگری دنبال شود، بسیاری از نیازمندان، به ویژه انسان‌های عفیف‌النفس و خویشتندار، محروم می‌مانند.

به طفیل میر این خواجه مگر خلق را جمله پی اطعام است

﴿آنان به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرش دامن‌گستر است، بیم دارند﴾ ۷ ﴿و خوراک را با وجود دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر اطعام کنند﴾ ۸ ﴿[و در دل گویند] ما فقط برای خشنودی خداوند شما را اطعام می‌کنیم، از شما نه پاداشی می‌خواهیم، و نه سپاسی﴾ ۹

خادم مطبخ آورد به میان بهر اطعام قوم سفره و خوان

خدیجه از رسالت محمد حمایت و همواره در این کار به او کمک می‌کرد، پیام او را اعلام می‌داشت و هرگونه مخالفت با پیشگویی‌های او را کوچک می‌شمرد. این تشویق او بود که به محمد کمک کرد تا در رسالت خود راسخ شود و اسلام را گسترش دهد.خدیجه همچنین دارایی خود را در این مأموریت خرج کرد. هنگامی که مشرکان و اشراف قریش مسلمانان را مورد آزار و اذیت قرار می‌دادند، او از پول خود برای خریدن بردگان مسلمان شده و اطعام جامعه مسلمانان استفاده می‌کرد.

علاوه بر نقدهای وارد شده بر این نوع نگرش به مکی یا مدنی بودن سوره‌ها و در مقابل دیدگاه مخالفان مدنی بودن سوره و آیه اطعام، مفسران متقدمی همچون ابن‌عباس، عکرمه، ابن جوزی و چند تن از راویان از صحابه و تابعین همچون ابن شهر آشوب و ابوحمزه ثمالی این سوره را مدنی ذکر کرده‌اند یا آنکه سیاق آیه با شخصی و خاص بودن شأن نزول سازگاری دارد. همچنین وجود گزارش‌های فراوانی در کتب تفسیر شیعه و سنی در خصوص ماجرای اطعام علی بن ابی‌طالب و فاطمه زهرا به همراه حسن و حسین و خادم آنان فضه، وجود دارد. در مقابل دو دیدگاه مکی یا مدنی بودن سوره انسان، گروه سومی نیز قائل به تفصیل شده‌اند و بخش انتهایی سوره (آیات بیست و یکم تا انتها) را در مکی دانسته و باقی سوره را مدنی گزارش کرده‌اند.

در استان مازندران المشیر را به مهمان نوازی در روز تاسوعا که بیش از ۴۰هزار نفر برای عزاداری و صرف ناهار در خانه‌های روستا و اطعام دهی مردم می‌شناسند البته ناگفته نماند المشیر، به دارالقضات و علماء شهرت دارد، که این روستا بیش از ۷۰طلبه و روحانی درون خود دیده است.

هر گرسنەای دیده بە اطعام تو دارد چشم طمع از مرحمت عام تو دارد

أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ قد لصق بالتّراب من فقره و ضرّه. و قیل: «ذا» عیال لا مال له. فضّل اطعام الیتیم و المسکین علی اطعام غیرهما فی المثوبة. تقول: ترب فلان یترب تربا و متربة اذا افتقر، و منه تربت یداک و اترب فلان اذا استغنی.

اطعام از مهم‌ترین روش‌های آیین اسلام برای رهایی جامعه از گرسنگی و فقر کشنده و مزمن است؛ در آیات قرآن سخن از مساکین است که می‌بایست به آنان توجه شود و غذا و خوراک در اختیار ایشان قرارگیرد.

وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی‌ طَعامِ الْمِسْکِینِ ای لا یأتونه و لا یأمرون به، و تقدیره: «علی» اطعام «طعام المسکین». و قیل: وقع الطّعام موقع الاطعام کالنّبات موقع الانبات. و قرأ ابو جعفر و حمزة و الکسائی و عاصم «تحاضّون» بفتح الحاء و الف بعدها ای «لا» یحضّ بعضکم بعضا علیه.

یَحْکُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکُمْ چون دو عدل حکم کردند و جزاء آن پدید کردند، وی مخیر است میان سه چیز: اگر خواهد آن مثل بیرون کند، و بدرویشان دهد، و اگر خواهد آن مثل را قیمت کند با درم، و آن درم باطعام صرف کند، و طعام بدرویشان دهد، هر درویشی را مدی، و اگر خواهد روزه دارد هر مدّی را روزی، که رب العزة بلفظ «او» گفت، و ذلک یوجب التخیّر.

قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَکُمْ تَحِلَّةَ أَیْمانِکُمْ الفرض: التّقدیر، لذلک سمّیت المقدّرات الفرائض لما فیها من الاعداد و الانصباء، من ذلک قوله عزّ و جلّ: سُورَةٌ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها ای فرضنا فیها یعنی: قدّرنا، و التّقدیر: هو تحدید حدّ الزّنا مائة جلدة و حدّ القاذف ثمانین جلدة. و منه قوله تعالی: أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً ای تقدروا لهنّ مهرا مقدّرا. و التّحلّة: التّحلیل. و التّعلة: التّعلیل، و کذلک التّبصرة و التّذکرة، و هذا الفرض هو التّحلیل بما فی سورة المائدة و هو الاطعام و الکسوة و العتق و الصّوم. و قوله: تَحِلَّةَ أَیْمانِکُمْ ای کفّارة ایمانکم، سمّیت الکفّارة تحلّة لانّها تحلّل الحرج. وَ اللَّهُ مَوْلاکُمْ ای سیّدکم و متولّی امورکم له ان یتعبّدکم بما یشاء. وَ هُوَ الْعَلِیمُ بما کان من النّبی (ص) و من نسائه. الْحَکِیمُ حکم له بکفّارة الیمین و التّحلیل لما حرّمه علی نفسه. قیل: انّه صلّی اللَّه علیه و سلّم کفّر بعتق و عاود ماریة.

ابوطالب در میان قریش به سخاوت شهرت داشت و در زمانی که هیچ‌یک از افراد این قبیله به اطعام دیگران نمی‌پرداخت، او اطعام کننده در مکه بود. او را مردی پاک‌دل و بلند همت معرفی کرده‌اند که خانه خودش را ملجا و مأمن افتادگان و درماندگان و یتیمان قرار داده بود. وی در طول زندگانی، با وجود جایگاه اجتماعی بالا، زندگی ساده و تنگدستانه داشت و به کسی از ضیق زندگی شکایت نمی‌کرد.