اضداد

صفات معشوق در ظهور نیاید الا بظهور اضداد آن در عاشق. بدین نسبت عاشق و معشوق یکدیگر را ضدانند و هرگز فراهم نیایند مگر آنکه اوصاف عاشق بپرتو انوار معشوق بسوزد و فانی شود درین مقام ممکن بود که ببقای اوصاف معشوق باقی گردد و مؤید گردد بتأییدات قدسی، روحقدسیش چون این باشد چیز دیگر شود نه این باشد.

«ایشان (بدیع‌الزمان فروزانفر) در عین غرور علمی که در همهٔ رفتار و گفتارش دیده می‌شد، متواضع هم بود؛ در واقع استادی بود که می‌شد جمعیت اضداد را در وجودش دید. به همین دلیل هم نگاه آدم‌ها در قبال او متناقض بود. یک عده می‌گفتند فروزانفر اهل دیانت و این مسائل نیست و عده‌ای دیگر معتقد بودند که او از ده‌ها مجتهد، بیشتر وارد است. فروزانفر یک رندی ویژه داشت، من که بشخصه هم خیلی چیزها از او یادگرفتم و هم الان که از او یاد می‌کنم، مفتخرم که ایشان استاد من بود.

المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ (۱۶۰-۲۵۵ ق) است. اما انتساب کتاب به جاحظ مورد تردید است و عده‌ای این اثر را متعلق به ابوالفضل بیهقی (زاده ۳۷۰ ه. ش. درگذشته ۴۵۶ ه. ش ) می‌دانند. با این حال شرح نوروز مندرج در کتاب مذکور به دست ایرانی تباری به نام «عیسی بن موسی» صورت گرفته که اعراب او را «الخسروی» می‌نامند.

کرده ای در همه اضداد ظهور هیچ ضد نیست ز نزدیک تو دور

ارسطو می‌نویسد که یا فیثاغوریان گمنام بحث اضداد را از او گرفته‌اند یا آلکمایون از آنها متاثر بوده‌است. آلکمایون معتقد بود که در بدن انسان همچون جهان اطراف، عناصر متضاد بسیاری وجود دارد. لذا او تندرستی را ترکیب هم اندازهٔ کیفیات مواد موجود در تن می‌دانست؛ و بیماری حاصل تنازع عناصر مختلف موجود در بدن یا ناشی از نسبت نامتناسب آنهاست. اگر یکی از اضداد تر یا خشک، گرم یا سرد.... بر بدن انسان غالب شود، انسان بیمار می‌شود. در صورت فرمانروایی کامل یکی از اضداد، انسان می‌میرد.

ابراهیم بیهقی (قرن ۳ یا ۴ ق / قرن ۹ یا ۱۰ م) ادیب ایرانی بود. تنها اثر بر جای مانده از او المحاسن و المَساوی به زبان عربی است که اولین نمونه در نوع ادبی «زشت و زیبا» یا «شایست و نشایست» به شمار می‌رود. از شرح زندگانی او سخنی به میان نرفته ولی از روی نام او حدس می‌زنند که اهل بیهق بوده باشد. زمان زندگی‌اش را از روی قرائنی در کتابش به دست آورده‌اند و با توجه محتوای کتابش حدس می‌زنند شیعه زیدی بوده باشد. از کتاب او تنها یک نسخهٔ خطی باقی مانده اما همان کتاب در زمان خود بسیار تأثیرگذار بوده به نحوی که آثارش در المحاسن و الاضداد منسوب به جاحظ آشکار است.

توده‌شناسی به نام ولادیمیر پراپ این موضوع را مطرح کرد که بسیاری از داستان‌های عامیانهٔ روسی یک ساختارِ پیرنگ مشترک دارند، که در آن وقایع معینی طی یک ترتیب قابل پیش‌بینی اتفاق می‌افتند. بر عکس، انسان‌شناسی به نام کلود لوی استروس ساختار یک اسطوره را به جای بررسی برحسب ترتیب وقوع عناصر در پیرنگ، بر حسب روابط انتزاعی میان عناصرش بررسی کرد. لوی استروس عقیده داشت که عناصر یک اسطوره را می‌توان به صورت اضداد دودویی (پخته در مقابل خام، طبیعت و سرشت در مقابل فرهنگ) سازمان داد. وی بر این عقیده بود که هدف اسطوره «وساطت و میانجی‌گری» میان این اضداد به منظور از میان برداشتن کشمکش‌ها و تنش‌ها و تناقضات موجود در فرهنگ یا زندگی انسان، است.

همه اضداد از لطفش بپوشد خلعتی دیگر ز خجلت جمله محو آمد چو گیرد لطف بسیاری

زینسان که رنگ الفت اضداد ریخته است امید را ز خاطر عاشق فرار نیست

در عالم طبیعت اگر اعتدال نیست اضداد را بهم نبود فعل و انفعال

ز اضداد توحید صورت مبند که این رشته دیرست کز هم گسست

موت ذاتی ترقی اکوان است سوی وحدت ز عالم اضداد

از فیلم‌ها یا مجموعه‌های تلویزیونی که وی در آن‌ها نقش داشته‌است می‌توان به جمع اضداد محال است، آکادمی نظامی وست‌پوینت و سایکلاپس اشاره نمود.

که گیتیست اضداد را انجمن نشاید ازین غم پریشان شدن

اضداد به نوعی از کلمات گفته می‌شود که در وهله اول میتوان از دو جنبه به آن نگاه کنیم، و در وهله دوم آن دو جنبه نسبت به هم دارای تضاد از نظر معنایی هستند. در کل میتوان بسته به منظور معانی مختلف را برسانند، در فارسی «فراز» مثالی از اضداد است که هم‌ معنیِ «باز» می‌دهد هم معنیِ «بسته».

افلاطون جهان را به محسوس و معقول تقسیم می‌کند. جهان محسوس، جهان کثرت و محل فسق و فساد است. در آن موجودات جزئی و مردد میان هستی و نیستی‌اند و در میان اضداد شناورند. زیبایی و عدل آمیخته به وجود و عدم‌اند. از جهتی زیبا و عدل، و از جهتی زشت و ظلم‌اند.

بند بگسل جان من آزاد شو فارغ از هم بستن اضداد شو

الاضداد (به اهتمام اب لویس شیخو بیروت ۱۹۱۲ م ). خلق الانسان، یعنی دربارهٔ نام‌های اعضا و صفات وی (در ضمن کتاب الکنز اللغوی فی اللسان العربی). الخیل (به اهتمام هافنر، وین ۱۸۹۵ م. ۶۲ ص). الدارات، عبارت از مقالاتی است دربارهٔ شناسائی جزیرةالعرب (به اهتمام هافنر که آنرااز نسخهٔ مصور دارالکتب المصریة نقل کرده‌است، بیروت ۱۸۹۸ م. ۱۶ ص). الشاء (به اهتمام هافنر، بیروت ۱۸۹۶ م. ۳۲ ص). الفرق فی اللغة (با شروح و فهرست از مولر، وین ۱۸۷۶ م. ۵۶ ص). الکنز اللغوی فی اللسان العربی (مشتمل بر کتاب الابل و خلق الانسان که یاد شد). النبات والشجر (به اهتمام هافنر، مطبعهٔ یسوعیین بیروت ۱۸۹۸ م. ۴۸ ص). النخل والکرم (بیروت ۱۸۹۸ م. ۳۸ ص). (از معجم المطبوعات ج ۱ ستون ۴۵۶

جُنَید را پرسیدند از توحید گفت یکی دانستن حق را بحقیقت یگانگی که او یکیست از کس نزاد و کس ازو نزاد، اضداد و انداد نفی کردن و تشبیه و تصویر و چگونگی، برو جایز نیست. لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمیعُ البَصیرُ.