معنی کلمه اصول اخلاقی در دانشنامه اسلامی
درباره دسته بندی اصول اخلاقی میان عالمان مسلمان توافقی وجود ندارد.
عبداللّه درّاز که کتاب او الهام بخش برخی از نویسندگان و عالمان متأخّر در حوزه اخلاق قرآنی است، اصول اخلاقی قرآن کریم را در بخش های ۵ گانه شامل اخلاق فردی، خانواده، اجتماعی، دولت و دینی رده بندی کرده، و برای هر دسته، آیاتی از قرآن را شاهد آورده است.
اخلاق فردی
منظور از اخلاق فردی، اصولی است که صرف نظر از حیثیّت اجتماعی انسان، به بیان ارزش های اخلاقی او می پردازد. جدیّت و کوشش در راه خدا برای فرد انسان، ارزش است: «وَالَّذینَ جـهَدوا فینا لَنَهدینَّهُم سُبُلَنا».
قرآن به استقامت و ثبات در راه خدا: «فَاستَقیمُوا اِلَیهِ وَاستَغفِروه»، و ترک پیروی از هوای نفس سفارش کرده است: «وَ لاتَتَّبِعِ الهَوی فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ اللّه»، بستن چشم از نگاه به نامحرم و پاک دامنی که از عزّت نفس نشأت می گیرد: «قُل لِلمُؤمنینَ یَغُضّوا مِن اَبصـرِهِم و یَحفَظوا فُروجَهُم» و نیز انتخاب الگو و اسوه ای دینی در زندگی هر فرد، مورد سفارش قرآن است: «لَقَد کان لَکُم فی رَسولِ اللّهِ اُسوَةٌ حَسَنَة».
خداوند، حسد را که حالتی درونی و فردی است، نکوهش می کند و از انسان می خواهد به بندگان او برای نعمتی که خداوند به آنان داده است، حَسَد نورزد: «اَم یَحسُدونَ النّاسَ عَلی ما ءَاتلـهُم اللّهُ مِن فَضلِه»، و سرانجام از آدمی می خواهد که در توانگری از اسراف و تبذیر بپرهیزد: «وَ لاتُبَذِّر تَبذیرًا اِنَّ المُبَذِّرینَ کانوا اِخون الشَّیـطین».
اخلاق اجتماعی
وقتی اخلاق به صورت مطلق به کار می رود، بیش تر به اخلاق اجتماعی منصرف است، که به بیان اصول ارزشی حاکم بر روابط اجتماعی انسان می پردازد. مهمّ ترین اصل حاکم بر روابط اجتماعی، رعایت عدل و پرهیز از ستم است که مفاد آیات بسیاری در این زمینه است.
خداوند از انسان می خواهد در رفتارش عدالت پیشه کند؛ زیرا به تقوا نزدیک تر است: «اعدِلوا هُوَ اَقرَبُ لِلتَّقوی» و نیز هرگاه سخن می گوید، به عدالت بگوید: «وَ اِذ قُلتُم فَاعدِلوا و لَو کان ذاقُربی» و خود خداوند هم به عدل امر می کند: «اِنَّ اللّهَ یَأمُرُ بِالعَدل» و در مقابل از ستم نکوهش می کند و بر آن وعده عذاب دردناک می دهد: «اِنَّ الظّـلِمینَ لَهُم عَذابٌ اَلیم»؛ حتّی از رعایت عدالت درباره دشمنان نیز نهی نمی کند.
← برخی از اصول اخلاقی اجتماعی
...