اشکانی

در آن فاصله پادشاه اشکانی سپاهیان خود را هم بر ضد رومیان که از سمت مغرب می‌آمدند تجهیز و متمرکز می‌کرد و هم در شمال برضد ارمنیان که متحد روم بودند موضع می‌گرفت. ارتش روم که به وسیله حملات فرسایشی سواران اشکانی به ستوه آمده بود و در سرزمینی بدون آب میانرودان به زحمت پیش می‌آمد و عبقر امیر محلی عرب هم به او خیانت کرده بود سرانجام بخش عمده‌ای از آن در نبرد حران نابود شد. کراسوس توسط سورنا کشته شد و «کاسیوس» سردار رومی که فرماندهی بازماندگان را برعهده گرفته بود پس از یک عقب‌نشینی خود را به سوریه رسانید.

نهضت اشکانیان گشت از خراسان آشکار اشک اول کرد بنیاد آن بنای استوار

چینش مربع این لقب که در اطراف هراکلس یونانی قرار گرفته‌است، از سبک مرسوم ضرب سکه معاصر اشکانی کپی شده‌است.

از زمان امپراتوری روم و شاهنشاهی اشکانی، سرزمین قفقاز جنوبی معمولاً مرزی بین دو امپراتوری بود و این سرزمین به صورت متناوب بین این دو امپراتوری دست به دست می‌شد، حاکمان آن‌ها درجات مختلفی از استقلال را دارا بودند. حاکمان محلی اغلب دست نشاندگان یک امپراتوری یا امپراتوری دیگر بودند. در حدود سال ۱۷۵۰ میلادی، این سرزمین میان دست نشاندگان ترک و ایرانی تقسیم شده بود. دو سوم این سرزمین و قسمت غربی آن، توسط گرجی‌ها، و در حدود یک سوم این سرزمین و قسمت شرقی آن را عمدتاً آذری‌هاتشکیل می‌دادند.

بعد از تأسیس اتحادیه مادها و امپراتوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی، پیرانشهر بخشی از سرزمین آن‌ها بوده است. با آغاز حملات اعراب مسلمان مردم منطقه پیرانشهر در بر ابر آنان ایستادگی کرده، که وجود گورستان اصحاب صدر اسلام در منطقه همچون چهل شهیدان شاهد این مدعاست.

اما بهرام چون خود را از تبار اشکانیان می‌دانست و سودای سلطنت داشت، با خسرو پرویز به مخالفت برخاست.

در طول تاریخ گاهی پادشاهان در جنگ‌ها اسیر می‌شدند، مثلاً در سال ۱۴۰ پیش از میلاد دیمتریوس دوم سلوکی به قوای مهرداد یکم اشکانی حمله می‌کند ولی شکست خورده و اسیر می‌گردد.

کوه قلعه موران، پایتخت ییلاقی اشکانیان و دژ عهد سلوکیان نیز از این محل قابل رویت می‌باشد. این کوه، قلعه موران، همان جایی است که در کناره خود، منطقه اترک چال، تنها ذخیره گاه درختان سرخدار جهان را

چو بنشست بهرام ز اشکانیان ببخشید گنجی بارزانیان

در سال ۱۹۵۲ میلادی، ریچارد فرای و رومن گیرشمن به تنگهٔ آزو در افغانستان مسافرت کردند. در این کاوش، کتیبهٔ تازه‌ای کشف شد که آنها آن را پهلویِ اشکانی نامفهوم دانستند. هنینگ در ۱۹۵۷ این کتیبه را فارسیهودی تشخیص داد و تاریخ آن را سال‌های ۷۵۲ یا ۷۵۳ میلادی دانست. این امر مبین این نکته بود که این کتیبه هم‌دورهٔ نامهٔ دندان اویلیق یا کمی قدیم‌تر از آن است. کتیبهٔ تنگهٔ آزو و نامهٔ دندان اویلیق حاوی قدیمی‌ترین نمونهٔ نوشتارهای پارسی نو هستند. در میان آنچه تا به امروز منتشر شده‌است، این متون حقوقی و رسالهٔ دینی قرایی، داستان دانیال، تفاسیر و آثار ژیلبر لازار را می‌توان سنگ بنای مهمی در پژوهش‌های زبان فارسیهودی شناخت.

آغ بلاغ تپه سی مربوط به عصر مس - دوره اشکانیان است و در شهرستان هشترود، روستای آغ بولاغ حسن کندی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۷۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به آرمن همی بود ارزاس گرد که ز اشکانیان بود و با دستبرد

بر این نسبت یکایک برشمر ایران خدایان را چه ‌اشکانی چه سا‌سانی چه ‌سلجوقی چه سامانی

ازو هست بنیاد اشکانیان که او اشک بد از نژاد کیان

اولین شاه شه اشکانی والاگهر است دومین شاه مظفر ملک نامور است

ادبیات میانه به آثاری که به زبان‌های ایرانی از زمان اشکانیان تا اوایل دوران اسلامی ثبت شده‌اند، گفته می‌شود.

براندند اشکانیان بیدرنگ گرفتند آن پادشاهی به چنگ

کنون ای سراینده فرتوت مرد سوی گاه اشکانیان بازگرد

چو بنشست بهرام از اشکانیان ببخشید گنجی به ارزانیان

به هر سو زفر خود افکند شور زاشکانیان برتر آمد به زور