استبصار

در وجود از سر حق و ذات او دورتر از فهم و استبصار کو

تنها اثر ابوبصیر مرادی کتابی در فقه است. شهرت این کتاب بیشتر به خاطر روایت ابن فضال فطحی مذهب از ابوجمیله مفضل بن صالح بود. از این کتاب محدثانی چون برقی در المحاسن، کلینی در کتاب الکافی، ابن بابویه در من لا یحضروه الفقیه، طوسی در تهذیب و الاستبصار به مقدار محدود استفاده کرده اند. یکی از مهم ترین شاگردان ابوبصیر مرادی که روایات زیادی از او نقل کرده است، ابوجمیله مفضل بن صالح اسدی است و در مرتبه بعدی می توان به عبدالله بن مسکان، عبدالله بن بکیر و عبدالکریم بن عمرو خثعمیاشاره کرد.

نیست پوشیده بر اهل خرد و استبصار زانکه(الناس لباس) است کلام اخیار

سه مؤلف کتب اربعه، از میان دانشمندان بزرگ شیعه هستند که به محمدون ثلاث — به جهت اشتراک نام محمد در میان آنها — شهرت دارند. این چهار اثر به ترتیب تاریخ نگارش عبارتند از کافی فی علم الدین[الف] گردآوری شده توسط محمد بن یعقوب کلینی به سال ۳۲۹ ه‍. ق؛ من لایحضره الفقیه[ب] اثر محمد بن علی بابویه به سال ۳۷۲ ه‍. ق، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه[پ] و الاستبصار فیما اختلف من الأخبار[ت] تألیف محمد بن حسن طوسی تألیف‌شده به تاریخ قرن پنجم می‌باشند.

وَ عاداً وَ ثَمُودَ ای و اهلکنا عادا و ثمود وَ قَدْ تَبَیَّنَ لَکُمْ یا اهل مکة مِنْ مَساکِنِهِمْ منازلهم بالحجر و الیمن، من هاهنا للتّبعیض و الضمیر راجع الی ثمود بها بقیّة دورهم و بساتینهم و نخیلهم، وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ من الکفر و المعاصی فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ الذی وجب علیهم سلوکه و هو الایمان باللّه و رسله وَ کانُوا مُسْتَبْصِرِینَ ذوی بصائر یمکنهم تمیز الحق من الباطل. و قیل وَ کانُوا مُسْتَبْصِرِینَ یعنی ثمود و استبصارهم حدقهم فی جوب الصخر بالوادی بیوتا، و قال فی موضع آخر: فارِهِینَ.

شیخ طوسی (۹۹۵–۱۰۵۰م)(۳۸۵–۴۶۰ق) بنیانگذار اجتهاد شیعه و بنیانگذار حوزه علمیه نجف وی دو مجموعه احادیث را جمع‌آوری کرد الاستبصار و تذهیب الاحکام که از کتب اربعه شیعه هستند. کتاب المبسوط او اولین کتاب اجتهاد است که فروع را از اصول استخراج می‌کرد.

عقل روشن ازوست روشندل دل و جان را بدوست استبصار

و محبت فرزند از محبت پدر قاصر بود چه او معلول و مسبب است، و بر وجود خود و وجود سبب خود بعد از مدتی مدید انتباه یافته، و خود تا پدر را زنده درنیابد و روزگاری از منافع او تمتع نگیرد محبت او اکتساب نکند، و تا تعقل و استبصار تمام محظوظ نشود بر تعظیم او توفر ننماید، و بدین سبب فرزندان را به احسان والدین وصیت فرموده اند و والدین را به احسان ایشان وصیت نکرده. و اما محبت برادران با یکدیگر از جهت اشتراک بود در یک سبب.

النهایه فی مجردالفقه و الفتوی نام کتابی فقهی نوشتهٔ شیخ طوسی ملقب به شیخ طائفه است. این کتاب جمع‌آوری اخبار فقهی شیعه است و شیخ طوسی آن را پیش از استبصار و پس از تهذیب نگاشته است.

وجود روایات ضعیف در کتاب استبصار از جمله ضعف‌های این اثر عنوان شده‌است. تا جایی که در این خصوص، برخی از بزرگان شیعه همچون ابن ادریس و شوشتری بر شیخ طوسی خرده گرفته‌اند. شوشتری در جای دیگر بر مولف معترض می‌شود که در طریق جمع بین روایات، راه افراط را پیش گرفته‌است و برخی دلایل برای جمع، ضعیف توصیف شده‌اند. شوشتری همچنین استناد مولف در استبصار به برخی دلایل ضعیف با وجود دلایل قوی‌تر را مورد نقد خویش قرار می‌دهد. همچنین در این اثر، بعضاً وقوع خطا و تحریف در نقل سند و متن روایت‌ها صورت گرفته‌است.

وگر به جلوهٔ طاوس شوخیی کردم به چشم نقص نبینندم اهل استبصار

ملک‌زاده‌ای را شنیدم که کوتاه بود و حقیر و دیگر برادران بلند و خوبروی، باری پدر به کراهت و استحقار در او نظر می‌کرد، پسر به فراست و استبصار به جای آورد و گفت: ای پدر کوتاهِ خردمند به که نادانِ بلند. نه هر چه به قامت مهتر به قیمت بهتر.

گفت: لعنت بر لشکریان من باد که هر دینار و درم که به ایشان دادم فروج زنان خود را فربه ساختند و مرکوبان خود را از گرسنگی بگداختند. آن شخص بشنید گفت: والله ای امیر اگر نظر استبصار بر فرج زن من گماری آن را از سرین اسب من لاغرتر شماری.

تا بچندم سخن از کافی و من لایحضر تا بچندم نظر از وافی و از استبصار

تا بکی ذکرم از تذکره و از مبسوط تا بکی فکرم در تبصره و استبصار