ارتاق

چهارطاقی در محوطه‌ای در حدود ۱۲۲ متر ایجاد شده‌است و از چهارتاق، چهار جرز آن بر روی دو سکو، که یکی بر فراز دیگری ساخته شده دیده می‌شود که ارتفاع مجموع دو سکو ۱۵/۲ متر و ابعاد حرزها ۶۷/۲ در ۷۸/۲ است و هر کدام پس نشستگی به ابعاد ۶۷ سانتیمتر دارد و بر روی آن در قسمت ساقه گنبد، گوشواره واقع شده‌است.

این آتشکده بنای چهارتاقی ساسانی است که بر روی بلندای زمینی که مشرف بر رودخانه جره است، از سنگ و گچ ساخته شده‌است و در پیرامون آن برماندهای ساختمان‌هایی به نظر می‌رسد.

برماندهای این چهارتاقی دوره ساسانی نشان می‌دهد که در ساخت آن از مصالحی چون سنگ و گچ بهره گرفته شده‌است.

ولی تعدادی هم مانند چارطاقی نیاسر و چارطاقی تفرش، سالم مانده‌اند. چارتاقی هارا آتشکدههای دوره ساسانی می‌دانند.

به نظر می‌آید آتشکده‌های ساسانی نسبت به اهمیت آتش‌های آنها درجات متفاوتی داشتند اما اساس ساختمان و نقشه معماری بناها مشابه بود. معماری آتشکده یک بنای چهار ضلعی بود که در چهار ضلع آن چهار درگاه تاق‌دار داشت و بر روی این فضای چهار ضلعی گنبدی قرار داشت. به همین دلیل «چهار تاقی» نیز نامیده شده‌اند. در برخی بناها چهارتاق‌ها منفرد هستند اما در برخی دیگر دالان طواف دار و فضاهای وابسته وجود دارد مانند آتشکده قصرشیرین. این بناها اغلب بر روی بلندیها ساخته شده‌اند.

چون چارتاق را فِکنَد باد نوبهار‬ ‫بایرام یئلی چارداخلاری ییخاندا‬

بسیاری از بناهای چارتاقی در سطح کشور — به تصّور آتشکده — یا به‌طور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شده‌است؛ ولی تعدادی هم مانند چهار طاقی بازه هور، چهارتاقی نیاسر و چارطاقی تفرش، سالم مانده‌اند. چارتاقی‌ها را آتشکده‌های دورهٔ ساسانی می‌دانند.[نیازمند منبع]

آتشکده یا چارتاقی نطنز از مصالحی همچون قلوه سنگ رودخانه‌ای و ملات گچ و خاک ساخته شده‌است. برای کلاف کشی تاق‌ها الوار چوبی به کار رفته و از اندود گچ و کاهگل در پوشش بنا استفاده گردیده‌است و از سنگ‌های رودخانه در اندازه‌های بزرگ و مختلف و گل و گچ ساخته‌شده و بر تخت گاهی به ارتفاع ۲ متر قرارگرفته که اسکلت آن هنوز سالم و مشخص‌کننده قدمت بناست و سطح داخلی بنا دارای پوشش گچی بوده و برخی ستون‌ها نیز دارای پوششی خاص از گچ و گل می‌باشد.

این جانور ۳۶۰ میلیون سال پیش می‌زیسته که بیش از ۶۰ سانتی‌متر طول داشت‌است. سنگوارهٔ خارتاق در شرق گرینلند کشف شده‌است و در سال ۱۹۵۲ به وسیله اریک جارویک نام‌گذاری شد. گونه خاص این جنس آکانتوستگا گونری نام دارد.

بلندایِ چهارتاقی سیمکان از گنبد تا کف کنونی ۶ متر و بلندای ساق گنبد تا کف کنونی ۵ متر است. در پهلوُی شرقی و غربی بنا دو دیوار افزوده (الحاقی) وجود دارد که در زمان اسلامی کار گذاشته شده‌است و به آن جنبهٔ مذهبی داده‌اند. درون دیوار پهلوی غربی دو تاقچه به اندازه ۱۰۰ * ۵۰ سانتی‌متر ساخته شده‌است. در پهلوی شرقی نیز همین کار تکرار شده‌است که یکی ازآنها هم‌اکنون از میان رفته‌است. گُنبد و سقف این چهارطاقیِ ساسانی فرو ریخته و پایه‌های آن سُست و بی دوام شده‌است. بیشتر سنگ‌های بنا از آن جدا شده و در پیرامون و گِرداگِرد آن ریخته‌است. سود جویان کف چهارطاقی را به انگیزهٔ یافتن گنج کَنده‌اند و هم‌اکنون در این گودال درخت روییده‌است.

چهارتاقی نیاسر یا چهارطاقی نیاسر یکی از آثار تاریخی شهر نیاسر در بیست کیلومتری غرب کاشان است. این سازه که با نام آتشکده ساسانی نیاسر نیز خوانده می‌شود در نزدیکی چشمه اسکندریه قرار دارد و قرار گرفتن آن در یک منطقه توریستی، آن را در رده یکی از معروف‌ترین چهار تاقی‌ها قرار داده‌است.