احتجاج

«در نگاهی گذرا این مقارنه و تطبیق دست یازیده و یادآوری کرده‌اند که سرائر ابن ادریس در بکارگیری قواعد اصولی و تکیه بر مبانی استنباط و نیز بهره‌گیری قواعد اصول و تکیه بر مبانی استنباط و نیز بهره‌گیری از استدلال و توسع در احتجاج، بر مبسوط شیخ الطائفة برتری دارد.»

وَ لَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما کانُوا یَعْمَلُونَ قومی از اصحاب رای باین آیت تمسّک کرده‌اند، و گفته‌اند: مرتد چون بدین اسلام باز گردد فرائض طاعت که در حال اسلام گزارده پیش از ردّت، قضا باید کرد، که آن همه بردّت باطل گشت، که ربّ العزّة میگوید: وَ لَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما کانُوا یَعْمَلُونَ ، و کذلک قوله تعالی: لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ، و این مذهب باطل است، و احتجاج ایشان باین آیت درست نیست، که آیت مجمل است، و در سورة البقرة مفسّر گفته که: وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ میگوید: کسی که مرتد گردد، و در ردّت بمیرد، اعمال وی باطل گردد. پس کسی که توبه کند، و باسلام باز آید، اعمال وی که در اسلام کرده بود حابط نگردد، و بر حال خویش بماند پس بر مرتد که باسلام باز آید جز قضاء آن عمل که در حال کفر از وی فائت گشته واجب نیست، و این آیت ایشان را حجّت نیست، و آیت مجمل جز بر وفق مفسّر راندن هیچ وجه نیست. پس بمدح پیغامبران باز آمد و بیان کرد که ایشان را چه داد، گفت: أُولئِکَ الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ این پیغامبران نامبرده را میگوید، و آن مبهمان نام نبرده از آبا و ذریات، و قومی فراوان که در قرآن نام ایشان برده. «اولئک» ایشان آنند که دادیم ایشان را کتاب از آسمان فرو آمده، صحف ابراهیم و تورات موسی و انجیل عیسی و زبور داود. «وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ» و علم دادیم و فهم وفقه ایشان را و نبوّت.

پنهان و لیک ظاهری ای خفیه ات ظهور بر جلوه رخ تو چه حاجت به احتجاج

جماعتی از بزرگان حدیث این دیار از من تقاضا کردند که کتابی از احادیث صحیح، بر طبق اسنادی که بخاری و مسلم بدان احتجاج کرده‌اند، جمع‌آوری کنم چرا که عذری برای عدم تدوین روایاتی که مشکلی ندارد وجود ندارد و آن دو نفر هم ادعایی در این جهت (جمع‌آوری همه روایات صحیح) نکرده‌اند.

منابع پرداخته به خطبهٔ فدکیه عبارتند از: بَلاغاتُ النِّساء ابن طیفور (درگذشته ۲۸۰ ه‍.ق)، اَلسَّقیفة جوهری بصری (درگذشته ۳۲۳ ه‍.ق)، اَلشّافی سیّد مرتضی (درگذشته ۴۳۶ ه‍.ق)، الاحتجاج طبرسی، شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید (درگذشته ۶۵۶ ه‍.ق)، اَلطَّرائِف سید بن طاووس (درگذشته ۶۶۴ ه‍.ق)، کَشْفُ الْغُمَّة فی مَعرِفَةِ الأئِمَّة علی بن عیسی اِربِلی (درگذشته ۶۹۳ ه‍.ق).

مامقانی در تنقیح المقال: از قول شیخ حر عاملی که فرموده: «له کتاب الاحتجاج علی اهل اللجاج حسن و کثیرالفوائد» (کتاب احتجاج طبرسی کتابی نیکو که در مناظرات با مخالفین تألیف شده و دارای فواید بسیاری است). علامه سید محمد بحرالعلوم در مقدمه خود براحتجاج و اهمیت احتجاج، بحثی مفید دارد.

جعفر صادق آخرین امامی بود که هم شیعیان اسماعیلی و هم شیعیان دوازده امامی او را امام می‌دانستند. به گزارش شیخ مفید، علمای اسلام از کسی به اندازه صادق، حدیث نقل نکرده‌اند. عمرو بن ابی مقدام می‌گوید هر وقت جعفر صادق را می‌دیدم، می‌فهمیدم او از نسل پیامبران است. بنا بر آنچه در مناقب آمده‌است زید، عموی صادق، درباره‌اش می‌گوید: «در هر زمان مردی از ما اهل بیت است که خدا بدو بر خلق خود احتجاج می‌کند و حجت زمان ما برادرزاده‌ام جعفر است، آنکه او را پیروی کند، گمراه نگردد و آنکه مخالف وی بود، هدایت نشود.»

روزی معاویه احتجاج کرد که: خداوند متعال می فرماید: «و ان من شی ء الاعندنا حزائنه و ماننزله الا بقدر معلوم » زچه رو مرا نکوهش می کنید؟

آیه مباهله در ارتباط با آیات پیشین از آن آمده و خطاب به محمد، از گفتگو و احتجاج مسیحیان با او خبر می‌دهد. در این آیه به محمد دستور داده می‌شود در صورتی که مسیحیان، استدلال و گفته‌هایش در خصوص عیسی را نپذیرفتند، با آنها اعلام محاجّه و مباهله کند به گونه‌ای که هر طرف، عزیزان خود را از میان زنان، فرزندان و خودشان بیاورد و هر یک یکدیگر را مورد لعن قرار دهند تا دروغگو از میان دو گروه، مورد نفرین الهی قرار بگیرد.

به‌اعتقادِ جعفریان، بیشترین احتجاج‌هایی که از هادی باقی مانده، در موضوعِ جبر و اختیار است. در این زمینه از هادی رسالهٔ مفصلی دربارهٔ مباحثِ کلامیِ شیعه باقی مانده‌است. در بخشی از این رساله آمده‌است: «در امر و نهی، حقِّ انتخاب و اختیار با خداست. به آنچه می‌خواهد، امر و از آنچه اکراه دارد، نهی کرده و بر اساسِ آن مؤاخذه می‌فرماید، به‌خاطر آن که به بندگانِ خود تواناییِ پیروی از اوامر و پرهیز از گناهان را عطا فرموده‌است…» نیز هادی در این رساله به شبهاتی که با توجه به ظواهرِ آیاتِ قرآن در اثباتِ جبر به آن استدلال شده، پاسخ می‌دهد.

در بیان اینکه از هر کس مقتضیات طینت بظهور آید و بازگشت هرشیء باصل خودست و این سعادت و آن شقاوت را ظاهر الصلاح بودن باخراج از قانون فلاح شرط نیست. بلکه جنسیت و سنخیت مرادست و همانست که سعید را باوج علیین کشاند الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور و شقی را در حضیض سجین نشاند و الذین کفروا اولیائهم الطاغوت یخرجونهم من النور الی الظلمات اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون. لهذا با اینهمه احتجاج از روی لجاج روی از حق برتافتند:

و گفته‌اند وجه احتجاج بر ایشان بآنکه پیشینیان بعد از ظهور آیات ایمان نیاورند آنست که اگر ظهور آیات سبب ایمان بندگان بودی، پیشینیان را بودی، چون پیشینیان را نبود پسینیان را هم نباشد، و اگر آیات سبب ایمان بودی قریش را آیات نمودیم، که ایشان را قرآن معجز فرستادیم فعجزوا ان یأتوا بسورة مثله، و انشقاق قمر نمودیم: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ» الی غیر ذلک من الآیات و المعجزات. «وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ إِلَّا رِجالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ». قرأ حفص عن عاصم نوحی بالنون و کسر الحاء علی لفظ التعظیم لموافقة ما تقدمه من قوله: «وَ ما أَرْسَلْنا». و قرأ الباقون یوحی بالیاء و فتح الحاء علی بناء الفعل لما لم یسم فاعله، و معلوم انّ الموحی هو اللَّه تعالی علی کل حال. این آیت جواب ایشانست که گفتند: «هَلْ هذا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ» علت ترک ایمان خویش بشریت مصطفی (ص) مینهادند که چرا بما بشری فرستادند همچون ما نه فریشته‌ای؟ رب العالمین بر ایشان حجت آورد که رسول پیشینیان هم بشر فرستادیم از بهر آنکه هر کسی با جنس خویش انس گیرد، و بطبع وی نزدیکتر بود، و از وی سخن بهتر فهم کند، و لانّ الانسان کنفس واحدة و لا یأنف الانسان من نفسه. آن گه گفت: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ» ای اسئلوا کل من یقر برسول من اهل التوریة و الانجیل. «إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» ان الرسل بشر.

ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ آن گه در آیم بر ایشان مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ از پیش ایشان، یعنی از سوی دنیای ایشان بأمل دراز نمودن، وَ مِنْ خَلْفِهِمْ و از سوی آخرت ایشان بفراموش کردن آن بر ایشان، وَ عَنْ أَیْمانِهِمْ و از سوی دین ایشان، چنان که آنجا گفت: إِنَّکُمْ کُنْتُمْ تَأْتُونَنا عَنِ الْیَمِینِ ای من قبل الدین، وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ من قبل دنیاهم و امانیهم، و یقال من بین ایدیهم من قبل الآخرة، فأزین لهم التکذیب بالبعث و بالجنة و النار، و من خلفهم، یعنی من قبل الدنیا فأزینها فی اعینهم، فأرغّبهم فیها، فلا یعطون فیها حقا، و عن ایمانهم، یعنی من قبل دینهم، فان کانوا علی هدی شبهته علیهم، حتی یشکّوا فیه، و ان کانوا علی ضلالة زیّنتها لهم، و عن شمائلهم، یعنی من قبل الشهوات و اللذات من المعاصی و أشتهیها الیهم، و یقال: من بین ایدیهم مکابرة، و من خلفهم مخاتلة، و عن ایمانهم من طریق الهدی، و عن شمائلهم الاحتجاج بحجج المضلین.

ابراهیم بن صالح هندی صنعانی (؟ -۱۶۹۰م) شاعر یمنی هندی‌اصل بود. دیوان شعری بزرگ داشته است و همچنین اثری به ننام براهین الاحتجاج. پدرش از هند بود و به یمن مهاجرت نمود و مسلمان شد. از ابراهیم هندی مدیحه‌هایی در بزرگان یمن همروزگارش به جای مانده است.

آیه مباهله، آیه ۶۱ سوره آل عمران که پیرامون مناظره‌ای بین محمّد پیامبر اسلام و مسیحیان نجران است. مباهله به معنای نفرین دو طرف برای خروج طرف مقابل از سرپرستی خداوند و مستوجب عقاب و عذاب واقع شدن است. آیه مباهله در ارتباط با آیات پیشین بوده و خطاب به محمد، از گفتگو و احتجاج مسیحیان با او خبر می‌دهد.

در میدان تو نیز این فرس خواهد تاخت و این دیگ هوس که خواهی نخواهی کام ناکام این کاسه و آش است خواهد پخت، عنقریب سینه آماج تیرفتن بینم و به احتجاج لجاجت اخراج کوی و برزن، خادمان خاک خیمه به غربال طلب بیخته اند و از صامت و ساری هرچه در خانه داری به صحرا ریخته، تفنگ حسن چوبدست رسول است، و قبه مجن بازیچه بتول، شعر:

«وَ عَزَّنِی فِی الْخِطابِ» ای غلبنی فی الخصومة، ای کان اقدر علی الاحتجاج منّی و صار اعزّ منّی فی مخاصمته ایّای ان تکلّم کان افصح منّی و ان حارب کان ابطش منّی فغلبنی.

در احتجاج خصم فرو ماندی موسی اگر نبودی هارون را

گه مناظره در احتجاج و استدلال روان خصم دغل را به زینهار آورد

اعتراض‌های ۱۹۲۰ دمشق (به عربی: احتجاجات دمشق 1920) به اعتراضهای مردمی گفته می‌شود که بعد از قبول کردن پادشاهی عربی سوریه مفاد هشدار گورو در دو روز ۲۰ - ۲۱ ژوئیه سال ۱۹۲۰ در دمشق اتفاق افتاد که پس لرزه‌هایی نیز در ۲۲ - ۲۳ ژوئیه همان سال قبل از جنگ میسلون و ورود ارتش فرانسه به داخل پایتخت در ۲۴ - ۲۵ ژوئیه ۱۹۲۰م به دنبال داشت.