اتابک

معنی کلمه اتابک در لغت نامه دهخدا

اتابک. [ اَ ب َ ] ( ترکی ، ص مرکب ، اِ مرکب ) مرکب از دو کلمه ترکی اتا بمعنی پدر و بک شاید مخفف بیوک بمعنی بزرگ یا پدر بزرگ. || لالا و مؤدب و مربی کودک ، بالخاصه شاهزادگان. || وزیر بزرگ. || پادشاه. || اتالیق ، یعنی پدرخوانده :
با یتیمی چو مصطفی میساز
چه کنی جبرئیل اتابک تست.خاقانی.و صاحب غیاث اللغات بنقل از شرح قران السعدین این کلمه را بمعنی چوبی که وقت خم دادن کمان در زه درآورده بکمان بندند تا راست نگردد، آورده است : دولت سلجوقی بر اساس لشکری قائم بود و فرماندهی لشکرها را نیز غلامان در دست داشتند و چون مردم آزاد در دولت سلجوقی نمیتوانستند بمقامات عالیه لشکری و حکومت ولایات دوردست برسند غلامان زرخرید را که دیگران بدربار سلاجقه بعنوان هدیه فرستاده بودند و امتحان وفاداری نسبت بمخدومین خود داده به این مقامات میگماشتند. هر یک از سلاجقه عده کثیری از این ممالیک همراه داشت که بیشتر ایشان را هم از دشت قبچاق آورده بودند و امیر سلجوقی اداره امور درباری و لشکری خود را بعهده آن ممالیک وامیگذاشت و ایشان گاهی نیز بسختی در این مأموریتها معامله میکردند. نتیجه این ترتیب آن شد که یک عده از غلامان تازه نفس جای امرای فرسوده قدیم را گرفتند و چون ضعف سلاجقه مشهود شد و قوام دولت ایشان در هم شکست این ممالیک که بنام مخدومین جنگها کرده بودند بسرپرستی یعنی اتابکی شاهزادگان جوان سلجوقی برقرار شدند و بتدریج در این شغل بنفع شاهزادگانی که تحت لالائی ایشان بودند قیام کردند. طغتکین یکی از ممالیک تتش که به اتابکی پسرش دقاق نامزد شده بود پس از مرگ دقاق زمام حکومت دمشق را خود در دست گرفت و عمادالدین زنگی مؤسس سلسله اتابکان موصل و حلب و غیره پسر یکی از ممالیک سلطان ملکشاه سلجوقی بود و اتابکان آذربایجان فرزندان یکی از ممالیک قبچاقی سلطان مسعود پادشاه سلجوقی عراقند. انوشتکین جد خوارزمشاهیان مقام طشتداری سلطان ملکشاه را داشت و ارتق و سلغر مؤسس اتابکان دیاربکر و فارس نیز از رؤسای لشکری سلجوقیانند امرای بکتکینی و هزاراسپی و قتلغخانیه در خدمت غلامان سلاجقه بمقامات لشکری رسیده بودند. در قرن ششم هجری تمام ممالک سلجوقی به استثنای آناطولی بدست سرداران ایشان افتاد و این سرداران مؤسسین یک رشته سلسله های مخصوصند. رجوع به طبقات سلاطین اسلام چ طهران صص 141- 142 شود.
اتابک. [ اَ ب َ ] ( اِخ )ابن شمس الدین محمد صاحبدیوان که به سال 683 هَ. ق.با سه برادر خود یحیی و فرج اﷲ و محمود به امر ارغون خان کشته شد. رجوع به تاریخ مغول صص 233 و 235 شود.

معنی کلمه اتابک در فرهنگ معین

(اَ بَ ) [ تر. ] (ص مر. ) ۱ - پدربزرگ ، عنوانی که در دستگاه حکومتی سلجوقی به غلامان ترکی که از خود شایستگی نشان می دادند داده می شد و به عنوان مربی شاهزادگان تعیین می شدند. ۲ - وزیر بزرگ .

معنی کلمه اتابک در فرهنگ عمید

۱. در دورۀ قاجار، وزیر بزرگ.
۲. حاکم محلی.
۳. مربی کودک، به ویژه مربی شاهزادگان.

معنی کلمه اتابک در فرهنگ فارسی

میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم ( ۱۳۲۵ - ۱۲۷۵ ه. ق . ) پسر آقا ابراهیم امین السلطان صدر اعظم ناصر الدین شاه و مظفر الدین شاه و محمحد علیشاه . در بیست و یکم رجب سنه ۱۳۲۵ ه. ق . شب هنگامی که از مجلس شورای ملی خارج می شد بدست مردی از اهالی آذر بایجان موسوم به عباس آقا ( عضو انجمن آذر بایجان ) در سن پنجاه سالگی به قتل رسید .
( صفت اسم ) ۱ - پدر بزرگ . ۲ - لالا موئ دب مربی کودک ( مخصوصا مربی شاهزادگان ) . ۳ - وزیر بزرگ . ۴ - پادشاه . ۵ - اتالیق یعنی پدر خوانده .

معنی کلمه اتابک در فرهنگ اسم ها

اسم: اتابک (پسر) (ترکی) (تاریخی و کهن) (تلفظ: atābak) (فارسی: اتابک) (انگلیسی: atabak)
معنی: پدربزرگ، در دورۀ قاجار وزیر بزرگ، حاکم محلی، پادشاه، ( ترکی )، ( در قدیم ) در دوره ی قاجار، لقبی که به وزیران داده می شد، لقب هر یک از پادشاهان مستقل که حکومت های محلی داشتند، کسی که پرورش فرزندان پادشاه و بزرگان را بر عهده داشت، ( اَعلام ) ) میرزاعلی اصغرخان اتابک: [، قمری] دولتمرد ایرانی، ملقب به امین سلطان، که در زمان سه پادشاه سه بار صدر اعظم شد و سرانجام به دست یکی از مجاهدان آذربایجانی کشته شد، ) نصرت الدین ابوبکر: از اتابکان آذربایجان [، قمری] ملقب به اتابک ابوبکر، که از سپاهیان ملکه ی گرجستان شکست خورد و بخشی از قلمرواش را از دست داد

معنی کلمه اتابک در دانشنامه آزاد فارسی

اَتابک
واژه ای ترکی مرکب از «اَتا یا آتا» به معنی پدر و «بک یا بیک» به معنی امیر. منصبی مهم در میان قبایل ترک و منصب و لقبی که پادشاهان سلجوقی به برخی از امرای خود می دادند که تربیت و سرپرستی شاهزادگان را به ویژه در امور نظامی و سیاسی برعهده داشتند. مرسوم بود که به صاحبان منصب «اتابکی» اقطاعی داده می شد و می توانستند با عایدات این اقطاع ، وظیفۀ خود را به خوبی انجام دهند. پس از مرگ ملکشاه سلجوقی، اختلاف میان فرزندان و نوادگان او صاحبان این مناصب را بر آن داشت تا حوزۀ اقطاع خود را مستقل و منصب خود را موروثی کنند. بدین ترتیب، اتابکان در حوزۀ اقتدار خویش حکومت هایی محلی و نیمه مستقل به وجود آوردند که سلسله های اتابکان شام ، اتابکان موصل ، اتابکان آذربایجان ، اتابکان فارس و اتابکان یزد و اتابکان سنجار از آن جمله اند. لقب و رسم «اتابکی» در میان ممالیک مصر، گرجستان و بعدها در دورۀ خوارزمشاهیان ، مغولان و صفویان نیز رواج داشت ، اما نه مانند آنچه در دورۀ سلجوقیان رایج بود. در دورۀ سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، اتابک لقبی افتخاری بود و به میرزا تقی خان فراهانی لقب «اتابک اعظم» اعطا شد و میرزا علی اصغر خان صدراعظم نیز در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوایل سلطنت مظفرالدین شاه لقب اتابک داشت .

معنی کلمه اتابک در ویکی واژه

پدربزرگ، عنوانی که در دستگاه حکومتی سلجوقی به غلامان تُرک که از خود شایستگی نشان می‌دادند داده می‌شد و به عنوان مربی شاهزادگان تعیین می‌شدند.
وزیر بزرگ.

جملاتی از کاربرد کلمه اتابک

نادری در سال ۷۷ با فیلم سینمایی «هیوا» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور نخستین تجربه سینمایی خود را کسب کرد و سپس با بازی در خانه پدری، چشم عقاب، ترنج، متولد ماه مهر و عشق فیلم را به سابقه خود افزود اما در این حوزه کم کارتر از باقی حوزه‌ها بوده‌است.شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور با بررسی سوابق و فعالیت‌های اتابک نادری، بازیگر و کارگردان تئاتر گواهینامه درجه یک هنری در رشته هنرهای نمایشی را به او اعطا کرد.
سعد بن بوبکربن سعد اتابک زنگی آنک آفتابی کامکار است و سپهری کامران
در سال ۱۳۰۳ ه‍.ق به تهران بازگشت و با علی اصغر خان اتابک ملقب به امین‌السلطان رابطه دوستانه‌أی برقرار کرد که در واقع راه ترقی را برای آینده وی باز کرد. او در سال ۱۳۰۴ ه‍.ق به مترجمی سفارت ایران در پطرزبورگ منصوب شد و در سال ۱۳۰۶ ه‍.ق مهمانداری از ناصرالدین شاه در سومین سفر به فرنگ به عهده وی گذاشته شد.
برو و خاک سم اسب اتابک بکف آر که ترا آن بدل چشمۀ حیوان باشد
گفتنی است اتابکان لر در زمان فرمانروایی خود خدمات بسیاری انجام دادند به طوری که منطقه لر بزرگ رشک بهشت گردید
در دوره اسلامی تعبیر اصلی بنا دیگر مشخص نبود و از سوی دیگر مردم هم ساخت بناهای با عظمت سنگی را خارج از قوه بشریت می‌دانستند و به سلیمان که طبق عقاید اسلامی، دیوان را برای کارهای دشوار در خدمت داشته‌است، نسبت می‌دادند. به‌همین جهت آرامگاه کوروش بزرگ را هم از بناهای سلیمان می‌شمردند و آن را به مادر او منسوب می‌کردند و «مشهد مادر سلیمان» می‌خواندند. در دوران اتابکان فارس به دست سعد بن زنگی در سال ۶۲۰ یا ۶۲۱ق با استفاده از ستون‌ها و سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد، مسجد جامعی در پیرامون آرامگاه ساخته و محرابی نیز بر سنگ درون اتاق آرامگاه حجاری شد. در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به هنگام جشن‌های دوهزار و پانصد ساله سنگ‌ها به کاخ‌ها منتقل شدند.
خادمانش بر دو طفلانند اتابک و آن دو را گاهواره بابل و مولد خراسان آمده
با آغاز سلطنت مظفرالدین شاه، اتابک امتیاز راه‌سازی میان اصفهان و اهواز را از شاه گرفت. امتیاز احداث جاده لینچ در تاریخ ۲۰ ذیقعده ۱۳۱۴ در هشت فصل و برای مدت ۶۰ سال، از سوی دولت شاهنشاهی به اسفندیار خان، محمدحسین‌خان و علیقلی‌خان واگذار گردید. وی پس از انعقاد قرارداد لینچ و عزل اتابک، دیگر به گارد سلطنتی مراجعه نکرد و بیشتر اوقات خود را در منطقه بختیاری گذرانید.
جهانیان همه فرزند و پادشه پدر است اتابک راد استاد اینهمه فرزند
هر دو در ذات اتابک چو بهم پیوستند ماجراشان قلم خواجه همیداشت نکاه
حاسد از غصه بمیرد که اتابک شده صدر ظلمت از خاک کند رخت که مه باز آمد
شعبه دوم: بای آت – که فرزند دوم کون خان است، اتابکی او باو ریابیگی مفوض بوده ودر دار وزارت نشو و نما نموده و بسعی وزیر، مهتر برادران و سرور بهادران گردید و بر ساحل قراموران یورت گرفت که با موطن اصل وزیر قرب جوار داشت و چون در وفور نعمت و علو همت بر همگنان تقدم یافت و نام نیکو بفضل وجودت برآورد، او را بای آت گفتند که آت بمعنی اسم است و اکنون آد گویند با دال مهمله و بای بمعنی بزرگی و شکوه و مال و نعمت است و معلوم نیست که احفاد او در چه عهد بایران آمده اند؟ چه تا عهد تیمور به هیچ وجه نام ونشانی از طوایف و امرای ایشان مرئی و مشهود نگشته، همین قدر مسموع ومشهور است که طایفه از این قوم برحسب حکم تیمور بغز و شامات مأمور گشته چندی در آنجا بودند و چون باز معاودت نمودند در حدود دشت و گرگان نشسته بایل جلیل قاجار پیوستند که اکنون بشام بیاتی موسومند و در جمع طوایف قاجار محسوب، ولکن از عهد دولت صفویه تا زمان این دولت علیه سران سپاه و یلان اگاه ازین قوم در رکاب پادشاهان بوده و در سفر و حضر خدمت های نیکو نموده اند.
اشکفت سلمان (نیایشگاه تاریشا) بزرگترین خط نوشته میخی ایلام نو را در خود جای داده‌است. اشکفت سلمان در جنوب ایذه واقع شده و شامل چهار نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و بقایای یک ساختمان متعلق به اتابکان است. این محل پرستشگاه تریشا یکی از خدایان ایلامی بوده‌است. در این منطقه علاوه بر وجود سنگ نوشته ها، شامل غار و چشمه ای معدنی از دل کوه میباشد که در اشکفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار وجود دارد.
اتابک مظفرالدین ابوبکر بن سعد بن زنگی یا سعد بن زنگی (۶۲۳–۵۹۹ هجری قمری - ۱۲۲۵–۱۲۰۲ میلادی) پنجمین اتابک از اتابکان سلغوری فارس (۱۲۴۸–۱۱۸۶ میلادی) (۶۶۳–۵۴۳ هجری قمری) است. وی در ظاهر خود را پیوسته به دربار خوارزمشاهیان می‌دانست، ولی در باطن با نیرویی که فراهم کرده بود و دلیری که داشت، دم از استقلال می‌زد. به روز پادشاهی سعد بن زنگی همهٔ ایالات فارس و نیز بخش‌هایی از کرمان و سیرجان باجگذار این سلسله شده بودند.
فلک گفت بینی و دانی و پرسی دریغا اتابک دریغا اتابک
«سر انجام به شهر تستر (شوشتر) رسیدم که در قلمرو اتابک و سر حد بین دشت وکوهستان است. شهری بزرگ، زیبا، خرم و دارای پالیزهای نیکو و باغهای عالی است این شهر محاسن زیاد و بازارهای معتبر دارد و از شهرهای قدیمی است. در دو طرف رودخانه باغ قرار دارد و محاذی دروازه دسبول مانند بغداد و حله جسری از کشتیهای کوچک درست کرده‌اند، میوه در تستر فراوان است، خیرات و برکات این شهر بسیار و بازارهای آن در خوبی بی‌مانند می‌باشد.»
اتابک در زمان حیات خود در قسمتی از اراضی یوسف آباد تهران، که از طرف دولت به او واگذار شده بود، باغی با عمارتی مجلل برپا ساخت، که به پارک اتابک معرف شد و اکنون محل سفارت روسیه است. باغی نیز در قیطریه، شمیران احداث نمود و به افتخار اعظم دختر خود، که همسر صارم‌الدوله بود، واگذار کرد، که امروز به پارک قیطریه معروف است و گردشگاه عمومی می‌باشد.
بحمدالله این سیرت و راه راست اتابک ابوبکر بن سعد راست
اتابک ایلد گز شاه جهان گیر که زد بر هفت کشور چار تکبیر
ساختمان آرامگاه امامزاده شمس‌الدین کوات ساری مربوط به دوره قاجار است و در دهستان پشتکوه بخش چهاردانگهٔ شهرستان ساری واقع شده است. سازندهٔ آرامگاه، «علی‌اصغر خان اتابک» آخرین صدراعظم ناصرالدین شاه است که مادر وی اهل روستای کوات بود. این اثر تاریخ ۳ دی ۱۳۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.