سماق

در برخی منابع آمده حکومت مملکت لر بزرگ به عقاب بدر (رئیس لر بزرگ) رسیده است، فتح الدین فضلویه یکی از اخلاف (نوادگان) بدر به مهاجرت اختیار نموده و جبل السماق که در شام است را مقر حکومت خود قرار داد در برخی منابع آنان لر تبار معرفی شده اند

سماق آتش زده در پشته خود تا که برهاند ز سرما پشته پروازان اطراف کهستان را

در ایران بیش از ۴۰۰ نوع آش داریم که هر کدام عطر و طعم خاص خود را دارد. برخی از آش‌ها مثل آش سماق مخصوص یکی از نواحی ایران است و در دیگر جاها کمتر استفاده می‌شود. برخی دیگر مانند آش رشته نیز در تمام مناطق طبخ می‌شوند.

چگونه خنده بپوشم انار خندانم نبات و قند نتاند نمود سماقی

دفع مضرتش باسکبا و سماق و ناربا کنند، و نقل ریباس و انار کنند، و از پس او سکنجبین خورند تازیان ندارد،

آش سماق یکی از غذاهای سنتی استان همدان و از غذاهای بومی تویسرکان و نهاوند به‌شمار می‌آید توسط حبوباتی همچون نخود و لوبیا، آلو، سیب زمینی خرد شده، رشته، سبزیجاتی همچون تره و شنگ پخته می‌شود و نهایتاً آب سماق را به آن اضافه کرده و با پیاز داغ تزئین می‌کنند.

حکایت: بدان ای پسر که به روزگار خال تو مودود بن مسعود در غزنین بود، من به غزنین شدم، مرا اعزاز و اکرام کرد. چون چندگاه برآمد مرا بدید و بیآزمود، مرا منادمت خاص داد و ندیم خاص آن بود که هیچ روز از مجلس او غایب نباشد؛ پس به‌وقت طعام و شراب مرا حاضر بایستی بود پیوسته، اگر ندیمان دیگر بودندی یا نی. روزی بامداد پگاه صبوحی کرده بود و هم‌چنان در نبیذ لشکر را بار داد و خلق درآمدند و خدمت کردند و بازگشتند. خواجهٔ بزرگ عبدالرزاق بن حسن المیمندی اندر آمد، وزیر او بود. او را نیز بار گرفت. چون زمانی بود مشرف درگاه درآمد و خدمت کرد و ملطفه {ای} على بن ربیع خادم را داد و خادم به سلطان داد. وی همی‌خواند، پس روی سوی وزیر کرد و گفت: این منهی را پانصد چوب ادب فرمای، تا دیگر بار آنها شرح کند، که در این خط نبشته است که: دوش در غزنی به دوازده هزار خانه سماق یافته‌اند و من ندانم که آن خانهٔ کی بود و به کدام محلت‌ها بود، هر چند خواهی باش. وزیر گفت: بقاء خداوند باد، برای تخفیف به جمع گفته است، که اگر به‌شرح گفتی کتابی شدی که درو به‌یک دو روز خوانده نیامدی، اگر خداوند رحمت کند و این را عفو فرماید، تا بگویم که بار دیگر به تفصیل نویسد. گفت: این بار عفو کردم، بار دیگر چنان باید که بنویسد که خواجه می‌گوید.

اگر وی را در اجل تاخیر نبود وی را در امل تاریخی بود که تا قیام‌الساعة همه عالمان و عاقلان و عاشقان و صوفیان و مشتاقان قوت جان از آن خوان جویند، و همه متکلمان و حکیمان و شاعران سرّ معانی از دیوان او گویند، هیچ کلمتی را بی‌خلعتی نگذاشت. هر حرفی از وی طرفی یافت، و هر نفسی از وی نقشی دید، و هر نقی معنیی. هیچ نفس را بی‌روح نگذاشت و هیچ روح را بی‌فتوح. در هر شامی صبوحی گذاشت. چون سلطان عالم، ملک ملک سیما، سماقدر، سنا رفعت، پری‌روی، نبی خلق، عیسی دم، موسی شوق، آدمی صفوت، نوحی دعوت، ابراهیمی خلعت، یعقوبی کمال، یوسفی جمال، سلیمانی دولت، داودی نغمت، مصطفوی خلق، برهان حق، شهاب سماء دارالخلافة، نصاب‌العدل والرأفة، یمین‌الدولة و امین‌الملة، شهنشاه بهرامشاهد خلدالله ملکه. بر کمال فهم وی و از صفای صفوت وی وقوف داشت و به دیدهٔ سر باطن پاک وی می‌دید، خواست تا به دیدهٔ ظاهر چالاکی وی بیند، مثال داد: تا وی را از کارگاه مجاهدت به بارگاه مشاهدت آرند، تا از پایگاه خدمت به پیشگاه حشمت رسد. و از میدان ستایش به ایوان بخشایش خرامد، و نامش از دیوان عوام به جریدهٔ خواص ثبت کنند، و چنانکه به صفوت ملکیست به صورت ملکی گردد. آن خودشناس پاس سپاس این نعمت به دیدهٔ جهان دیده بداشت، و مُنتِ منت این رتبت به جان جان برداشت، آن جام لطف نوش کرد، و زمین خدمت بوس کرد و گفت: این خادم خرس حرص بر خویشتن چیر نکردست، و در خرسندی پیش نکردست، طعم طمع نچشیدست، و آواز آرزو در گوش هوش نگذاشتست:

ترشی و آش سماق ار چه عزیزند ولیک همچو بریان که درین شهر کمالی دارد

در سنهٔ خمسایه (۵۰۰ق) قریب صد خانوار که مستوفی آنها را کرد و نطنزی عرب دانسته ، از جبل السماق شام، به سبب وحشتی که ایشان را با مهتر قوم خود افتاده بود، به لرستان آمدند و در خیل احفاد محمد خورشید که وزرا بودند نزول کردند، برسبیل رعیتی. بزرگ ایشان ابوالحسن فضلوی بود… او را پسری علی نام بود. چون علی درگذشت، از او پسری محمد نام بماند. جوانی دلاور بود. در خدمت سلغریان مرتبه بلند کرد. درین وقت سلغریان (ترکمنان) در فارس حاکم بودند. اما هنوز اسم پادشاهی نداشتند. چون او نیز نماند، پسری ابوطاهر فضلوی کنیت داشت. جوانی شجاع بود. در خدمت اتابک سنقر مرتبه بلند کرد. اتابک سنقر را با حکام شبانکاره خصومت بود. ابوطاهر را با سپاهی گران به جنگ ایشان فرستاد.

در کتاب نصف جهان فی تعریف الاصفهان (نوشته محمدمهدی اصفهانی ۱۳۱۴ قمری) آمده‌است: هفت‌دست در اصل هفت دستگاه کاخ بوده که در آن زمان تنها یکی از آن‌ها باقی‌مانده بوده‌است. بیش از بیست هزار زرع زمین با زیر عماراتش بود و گرداگرد صد حجره‌های تو در تو همه گچبری و زراندود، میناکاری استادانه، محیرالعقول، دو حمام زنانه و مردانه داشت، زمین و ازاره‌ها سنگ مرمر شفاف و حوض‌هایی از مرمر و سنگ سماق و تختگاه شاه عباس دو ساعت‌ها چشم تماشاچیان را خیره می‌داشت». تخت شاه عباس دوم در این کاخ بر روی تخت سنگی بزرگ مرمری‌ای مانند آیینه‌ای صیقلی به درازای هفت متر و پهنای بیش از سه متر قرار داشته که موج‌های طبیعی بر جلوه آن می‌افزوده‌است.

پس از بیت المقدس زیارت ابراهیم خلیل الرحمن علیه الصلوة و السلام عزم کردم. چهارشنبه غره ذی القعده سنه ثمان و ثلثین و اربعمائه. و از بیت المقدس تا آن جا که آن مشهد است شش فرسنگ است و راه سوی جنوب می‌رود. و بر راه دیه های بسیار است و زرع و قاغ بسیار است و درختان بی آب از انگور و انجیر و زیتون و سماق خودروی نهایت ندارد. به دو فرسنگی شهر چهار دیه است و آن جا چشمه ای است و باغ و بساتین بسیار و آن را فرادیس گویند خوشی و موضع را. و به یک فرسنگی شهر بیت المقدس ترسایان را جایی است که آن را عظیم بزرگ می‌دارند و همیشه قومی آن جا مجاور باشند و زایران بسیار رسند و آن را بیت اللحم گویند. و ترسایا ن آن جا قربان کنند و از روم آن جا بسیار آیند، و من آنروز که از شهر بیامدم شب آن جا بودم.

شیخ احمد اصالتاً از کردهای منطقه اشنویه و در روستای شیوه سماق که تقریباً سه کیلومتر از شهر اشنویه فاصله دارد،و در شمال شرقی آن واقع گردیده او به دلایل نامعلوی ناگزیر به ترک روستای خود شده و عازم منطقه مکریان شده و در روستای انبار بوکان ساکن شد. هرچند اطلاعات دقیقی از تاریخ تولد و مرگ احمدمکریانی در دسترس نیست اما زمان مرگ او اواسط و برخی اواخر دوره قاجار ذکر کرده‌اند.

مواد اصلی این آش را بلغور، عدس، لوبیا، پیاز، سیر، سماق، چغندر و گردو تشکیل می‌دهد.

فتاده در سر من تا هوای آش سماق بجز خیال وی این دم نمی پزم به وثاق