حایر

وی پس از گذراندن دروس فقه و اصول در زادگاهش، برای تکمیل تحصیلات حوزوی عازم نجف اشرف شد و در آن دیار از محضر ملا محمدکاظم خراسانی، عبدالکریم حایری یزدی، عبدالله مازندرانی و فخرالدین نراقی بهره برد و نهایتاً خود به درجه اجتهاد رسید.

استادان او در این سال‌ها، سیدروح‌الله خاتمی، ملامحمد حایری، احمد علومی، سیدعلی کازرونی و تنی چند از عالمان آن روز حوزه‌های علوم اسلامی استان یزد بودند که عموماً به مبارزه و علم و عمل شناخته می‌شدند.

در سال ۱۳۳۱ به توصیه حایری، محمدحسین‌جوان، شهر و دیارش را برای تحصیلات تکمیلی ترک کرد و به قم رفت. به زحمت، جایی در مدرسهٔ خان (که امروز به نام مدرسهٔ آیت‌الله بروجردی شناخته می‌شود) پیدا کرد. حجره (خوابگاهی) غمناک و مخروبه که هیچ‌کس حاضر به اقامت در آن نشده بود. در آن ایّام به دانشجویان تازه‌وارد تا یک سال شهریه (یا کمک‌هزینهٔ تحصیلی) داده نمی‌شد و باید توسط خانواده حمایت می‌شدند. به همین دلیل محمّدحسین آن سال را در نهایت فقر و تنگدستی و غربت سرکرد، اما از تصمیمی که گرفته بود، منصرف نشد و با شور و شوق و پشتکار به درس و بحث ادامه داد. چنان‌که به راحتی از عهدهٔ امتحانات مربوطه برآمد و توانست از کمک هزینهٔ تحصیلی مختصری بهره‌مند شود و با جدّیت بیشتری به تکمیل و تعمیق آموخته‌هایش دل بسپارد.

او در ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد. مرعشی نجفی در نجف، کاظمین، کربلا، سامرا، قم، تهران و کرمانشاه تحصیل کرد و در درس استادانی چون میرزا ابوالحسن طباطبائی بروجردی، میرزا حسین فقیه سبزواری، مرتضی طالقانی، عبدالکریم حائری یزدی، میرزا حسین علوی سبزواری، سید محمدعلی شهرستانی و محمدعلی شاه آبادی و سید محمد کاظم موسوی آهوقلندری خرم‌آبادی حضور یافت. مراجع تقلید که به او اجازه اجتهاد دادند عبارتند از: آقا ضیاء عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ عبدالکریم حایری یزدی و حسن علامی کرمانشاهی (از شاگردان آخوند خراسانی).

گه لؤلؤ پراگندن بود چون عاملی حایر گه ‌کافور پاشیدن بود چون عاقلی شیدا

در سال ۱۳۳۱ به توصیه حایری، محمدحسین‌جوان، شهر و دیارش را برای تحصیلات تکمیلی ترک کرد و به قم رفت. به زحمت، جایی در مدرسهٔ خان (که امروز به نام مدرسهٔ آیت‌الله بروجردی شناخته می‌شود) پیدا کرد.

قد صارلنا فی وجهکم واله قد طل لنا العقل فی حسنکم حایر

جنان فی جنان فی جنان الا یا حایرا فیها توطن

اینک حایر حضرت که در وی متصل زایران را شهپر روحانیان در زیر پاست

ونار هواکم احرقت بقلوبنا وارواحنا فی نور غرک حایر

در ۱۳۳۰ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و برای انجام تعهد دبیری به کرمان بازگشت. در همین ایام با همسرش، حبیبه حایری ازدواج کرد و تا سال ۱۳۳۷ خورشیدی که در آزمون دکتری تاریخ پذیرفته شد، در کرمان ماند. باستانی پاریزی دورهٔ دکترای تاریخ را هم در دانشگاه تهران گذراند و با ارائهٔ پایان‌نامه‌ای دربارهٔ ابن اثیر دانشنامهٔ دکترای خود را دریافت کرد.

۳. آیت الله میرزا محمد حسین حسینی مرعشی شهرستانی حایری.

سموییل همچون پدرش عربی را به نیکی می‌دانست و بسیاری از آثار مهم را از عربی به عبری برگرداند. اولین ترجمه او به احتمال زیاد کتاب صناعت صغیر جالینوس به همراه تفسیری عربی بود که در سال ۱۱۹۹ میلادی به پایان برده شد. به دنبال این که ترجمه کتاب هواشناسی ارسطو پرداخت که همراه بود با یادداشت‌هایی که از تفاسیر اسکندر افردویسی گرفته شده بود. پس از آن او به سبب ترجمه کتاب داستان اسکندر شهرت یافت. او از میان نوشته‌های موسی بن میمون، بسیاری را به عبری ترجمه کرد. در سال ۱۲۱۳ واژه‌نامه لغات غریب موجود در دلاله‌الحایرین موسی بن میمون را تدوین کرد.