اغلاق

مهمترین اثر برجا مانده از پزدوی کتاب اصول الدین است که در سال ۱۳۸۳ هجری قمری توسط شرق‌شناسی به نام هانس پیتر لینتس در قاهره منتشر شد. ابوالیسیر پزدوی یکی از دلایل تألیف کتاب اصول الدین خود را دشواری فهم کتاب التوحید ابومنصور ماتریدی بیان می‌کند: «کتاب توحید ماتریدی خالی از اغلاق [دشوارگویی، پیچیده‌گویی] نیست و اگر دور از اغلاق بود، ما به همان کتاب اکتفا می‌کردیم». از دیگر آثار او می‌توان به المبسوط (در فروع فقه حنفی)، شرح جامع الصغیر شیبانی، آمالی و الواقعات اشاره کرد.

رشته را اندازد از چشم گهر صائب گره ناگوار طبع از اغلاق می گردد سخن

نهی رسول اللَّه (ص) عن السّیر فی اوّل اللّیل و امر بتغطیة الاوانی و اغلاق الأبواب و ایکاء الاسقیة و ضمّ الصّبیان و قال: «لو یعلم النّاس ما فی السّیر اوّل اللّیل لما سار راکب بلیل ابدا»

شاه ما دستی بزد بشکست آن در را چنانک چشم کس دیگر نبیند بند یا اغلاق را

فکر رسا مقید اغلاق لفظ چند چندانکه‌کم شودگرهت رشته طول‌کن

چو اثمار شجر و اغصان و اوراق که در تخم است مدغم بی‌زاغلاق

اعلم انّ النحل خلق یسوقه اللَّه حیث یشاء فاذا اتّخذت بیتا فی ملک بشر کان ما یخرج من بطونها رزقا له لحدوثه فی ملکه، فاذا تحوّلت الی ملک غیره لم یکن له المطالبة بها و کان ما تحدثه فی ملک من تحوّلت الیه من العسل له کما کان ما احدثته فی ملک الاوّل له، ثمّ کذلک کلما انتقلت فان اتّخذت فی ارض موات لا مالک لها کان عسلها لمن بادر الی اخذه و تحصیله بالحیازة و النّقل، و نفس النحل لا یصلح فیها البیع و الشری و لا یقع علیها ملک لعدم الوصول الی احرازها بوجه من الوجوه، و لیست کالصّید من الطیر و الدّواب الّذی اذا صید احرز و حبس حیث شاء صاحبه بقصّ اجنحة الطائر و منع الصید من الخروج باغلاق باب او حافظ او تشکیل و النحل لا یمکن فیها هذا و اللَّه اعلم.

این اثر، که در اصل در چهار جلد تألیف شده بود، اخیراً توسط احمد محمد المهدی تحقیق و تصحیح شده و در پنج جلد در مؤسسه دارالکتب والوثائق القومیّة قاهره چاپ شده‌است. ابکار الافکار در واقع، دائرةالمعارف کلامیِ ارجمندی است که با قلمی شیوا، رسا و به دور از اغلاق در بیان مطالب و نقل و نقد اقوال و نظم فصول و ابواب به شکلی روش‌مند نگارش یافته‌است. به همین سبب، این اثر مهم‌ترین اثر کلامیِ آمدی و بلکه از مهم‌ترین آثار کلامیِ اشعریان و حتی جهان اسلام به‌شمار می‌آید. این کتاب، از مواد درسیِ مدارس اهل سنت و دانشگاه الازهر است. از دیگر نشرهای این کتاب، چاپ دارالکتب بیروت است که در سال ۲۰۰۳ منتشر شده‌است.

... قوله: «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ» یدیه، یقال یلحسهما فتشبعه احدیهما و ترویه الأخری، و الوصید موضع العتبة کانت او لم تکن و الایصاد الاغلاق، سمّیت العتبة وصیدا لانّ الباب علیها یغلق، قوله: «لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ» یعنی لو اشرفت علیهم فنظرت الیهم، «لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِراراً» لا عرضت عنهم و هربت منهم، «وَ لَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْباً» ای امتلئت منهم خوفا لانّ اظفارهم و شعورهم طالت و اعینهم مفتحة کالمستیقظ الّذی یرید ان یتکلّم و هم نیام. و قیل «رُعْباً» من وحشة المکان الّذی هم فیه. و قیل انّ اللَّه تعالی منعهم بالرّعب لئلّا یراهم احد و لا تمسّهم ید لامس حتّی یبلغ الکتاب اجله فیوقظهم اللَّه عزّ و جل من رقدتهم لارادة اللَّه سبحانه ان یجعلهم آیة و عبرة لمن شاء من خلقه: «لِیَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ لا رَیْبَ فِیها». قرأ ابن کثیر و نافع: «وَ لَمُلِئْتَ» بالتشدید و الوجه انّ ملّاء بالتشدید لغة فی ملاء بالتّخفیف و ان کانت لغة قلیلة، قال المخبّل السعدیّ: