تیمچه

در دوره قاجار همچنان که از آثار این دوره بر می‌آید تمامی مظاهر زندگی ایرانی با نوعی خاص از فرهنگ غرب آشنا می‌شود. در آن هنگام اگرچه که این آشنایی بدل به ذوب شدن در ان فرهنگ و از یاد بردن یا از دست دادن ریشه‌های بومی، ملی و دینی به‌طور کامل نشد، ولی این آشنایی منجر به‌آمیختگی این دو فرهنگ، یعنی فرهنگ ریشه‌دار و درخشان ایرانی با غرب گردید. در معماری این دوره به وضوح می‌توان ردپای آمیختگی هنر و فرهنگ ایران شرقی و غرب را یافت و تزئینات معماری همچون ادوار گذشته اما با رنگ و بویی جدید ادامه پیدا کرد. از جمله بناهای معروف این دوره که دارای تزئین مقرنس هستند می‌توان به مسجد سپهسالار تهران واقع در میدان بهارستان، همچنین تیمچهٔ امین الدوله کاشان که مقرنس‌های متعددی در آن به‌کار رفته‌است، اشاره کرد.

حاج آقا محسن از بزرگترین واقفان اراک به‌شمار می‌آید که با ثروت وسیع و املاک فراوان از واقفان قوی عصر خود و بعد از آن بود. موقوفات وی شامل مزارع، بیشتر در روستاهای اطراف اراک و دکان‌ها، کاروانسرا، آسیاب و تیمچه و سراها در اراک که بوده‌است.

ساخت چندین مسجد، آب انبار، حمام، کاروانسرا، تیمچه و سرا در بازار از خدمات خاندان مشیرالملک است. مشیرالملک دارای املاک زیادی در خفرک بود؛ دژ برازجان که در استان بوشهر به دستور وی ساخته شد.

آب‌انبار سید اسماعیل مربوط به دوره قاجار است و در شهر قم، کوچه جنب تیمچه بازار، پلاکهای ۳۸/۳۹/۴۰/۴۲/۴۶ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۸۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در دورهٔ قاجار، هنر آجرکاری در ساختن بازارها با انواع طاق‌پوش‌های آجری، کاربندی‌های آجری مانند بازار اراک و تیمچه‌ها در بازار تهران و طاق آب‌انبارها با نقوش متنوع و حمام‌ها از جمله حمام وکیل کرمان، به تکامل رسید.

بباب محفل تشریف دل منه که ترا زتیمچه وزکله برکشیده اند قصور

تقسیم‌بندی کل بازار اردبیل عبارتند از: بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقو فروشان، کلاه دوزان و… سرای دیگر اشاره کرد. راسته‌های موجود در بازار اردبیل عبارتند: از راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهای آنها. در قرن هفتم و هشتم بازار اردبیل رونق فراوان داشته‌است. در دوره‌های بعد، قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ها و سراها از موقوفات بقعه شیخ صفی الدین به‌شمار می‌رفت و درآمد و عواید حاصله به مصرف مخارج این بقعه می‌رسید.