تیزهوشی

دریافت به تیزهوشی ذوق از تحت همان حدیث کز فوق

گویند روزی ابن سینا در بازار همدان از جلوی دکان آهنگری می‌گذشت که کودکی را دید. آن کودک از آهنگر مقداری آتش می‌خواست. آهنگر گفت: ظرف بیاور تا در آن آتش بریزم. کودک که ظرف همراه نداشت، خم شد و مشتی خاک از زمین برداشت و در کف دست خود ریخت. آن گاه به آهنگر گفت: آتش بر کف دستم بگذار. ابن سینا، از تیزهوشی او به شگفت آمد و در دل بر استعداد کودک شادمان شد. پس جلو رفت و نامش را پرسید. کودک پاسخ داد: نامم بهمنیار است. ابن سینا او را به شاگردی گرفت و در پرورش وی کوشید.[نیازمند منبع]

تعریف جهانی استانداردی در خصوص چیستی دانش آموز تیزهوش وجود ندارد. تعارف متعددی در خصوص تیزهوشی از سوی گروه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیشتر این تعاریف دانش آموزانی را برمی‌گزینند که در یک زمینهٔ مشخص ماهرترین یا بااستعدادترین باشند مثلاً دانش آموزانی با بیشترین مهارت در موسیقی، زبان، استدلال منطقی یا ریاضیات. درصد دانش آموزان برگزیده فرق می‌کند، عموماً ۱۰ درصد یا کمتر از کل دانش آموزان برای برنامه ی‌های آموزش تیزهوشان برگزیده می‌شوند. به هر روی از آنجا که شایستگی‌ها و دستاوردهای دانش آموزان متفاوت است، دانش آموزی که در یک زمینه مثل موسیقی تیزهوش نیست ممکن است در زمینهٔ دیگری مثل زبان تیزهوش تلقی شود.

تمیز نیک و بد از هم ز تیزهوشی ده اگرچه وضع زمان، خصم تیزهوشان است

از خلق ز راهِ تیزهوشی نرهی وز خود ز رهِ سخن فروشی نرهی

سیدعلی‌ بحرالعلوم(۱۲۲۴-۱۲۹۸ق/۱۸۰۹-۱۸۸۱م)، از عالمان و فقیهان و ادیبان بزرگ آل بحرالعلوم به تیزهوشی مشهور بود. در نجف زاده شد، در همان شهر دانش فرا گرفت و زندگی را به پای ان بُرد.

پس در ره تو ز تیزهوشی بیهوده بود سخن فروشی

تا جهان داشت تیزهوشی کرد بی‌مصیبت سیاه پوشی کرد

از خلق ز راه تیزهوشی نرهی وز خود ز سر سخن‌فروشی نرهی

بر گفت ز راه تیزهوشی افسانهٔ آن زبان فروشی

دشتی نجفی در سنین کودکی و نوجوانی قرآن و مقدمات را در نزد پدرش فرا گرفت و همچنین در مکتب خانه روستای گنخگ، نزد «ملا قاسم» (والد عباس جلالی) با شوق و ذوق وصف ناشدنی و در کنار دیگر هم سن و سالان به فراگیری و رو خوانی قرآن همت گماشت. جالب اینکه در همان مکتبخانه کوچک روستا، آثار فراست و کیاست تیزهوشی در چهره «میرزا احمد» کاملاً هویدا بود و بسیاری از مردم بعینه آینده درخشانی را از همان سنین برایش پیش‌بینی می‌کردند.

راز دل با لبت نگفته‌، خطت سر برآورد وتیزهوشی کرد

تیزهوشی که رهانَد وطن از بندِ بلا آن چنان سهل که از ماست کَشد کَس مو را