تحضیض

«لَوْ ما تَأْتِینا» لو ما حثّ و تحضیض بمعنی هلا ای هلا اتیتنا، «بِالْمَلائِکَةِ» نراهم شاهدین لک علی صدق ما نقول، «إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ» و گفته‌اند لو ما و لو لا یکسانست، امّا لولا بیش است در قرآن که عرب آن را بیش گویند معنی آنست که ای محمّد اگر راست می‌گویی که من پیغامبرم چرا با خود فریشتگان نیاوردی تا بصدق تو ایشان گواهی دادندی و ما ترا پس روی کردیمی؟

فَلَوْ لا کانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ ای هلّا کان، و هو موضوع للتحضیض و یختص بالفعل أُولُوا بَقِیَّةٍ البقیّة الباقی من الشی‌ء ای من بقیت له بقیة من الرأی و العقل‌ و التمییز و البصیرة فیعرف الحقّ من الباطل و الصواب من الخطأ. و قیل: أُولُوا بَقِیَّةٍ اصحاب جماعة تبقی من نسلهم، و المعنی: لو کان منهم من هذه صفته لما نزل بهم العذاب إِلَّا قَلِیلًا مِمَّنْ أَنْجَیْنا مِنْهُمْ این استثناء منقطع است ای لکن قلیلا منهم انجیناهم لانهم کانوا بهذه الصفة. میگوید: هر قرنی از پیشینان و هر قومی که در میان ایشان زیرکان بودند که می‌باز زدند از فساد آن قوم را عذاب نکردیم و آن اندک قوم بودند چرا آن دیگران قومها که عذاب کردیم در میان ایشان هم زیرکان نبودند که ایشان را باز زدندی از فساد تا ما ایشان را عذاب نکردیمی وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا ما أُتْرِفُوا فِیهِ ای اتّبع الظلمة ما نعموا فیه من لذات الدنیا و آثروه و نسوا الآخرة.