آجر تراش

این بنا در جنوب غربی شهر تایباد قرار دارد. کار ساختمان آن در سال ۸۴۸ ه‍. ق، هم‌زمان با سلطنت شاهرخ پسر تیمور به پایان رسیده‌است. معماری بنا به شیوه آذری و ساخت آن به دستور پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ انجام شده‌است. کتیبه ایوان اصلی که با خط ثلث بسیار زیبا با آجر تراشیده در زمینه کاشی فیروزه‌ای قرار دارد، در خراسان بی‌نظیر است. بر روی نمای بیرون مسجد با ایوان رفیع آن (به ارتفاع ۲۵ متر) کاشی کاری و آجرکاری‌های ظریف به چشم می‌خورد که با خطوط معرق و تزئینات گل و بوته اسلیمی و خطایی بر روی کاشی‌های معرق نقش بسته‌اند، جلوهٔ خاصی به این بنا داده‌اند. معماری این بنا به عهدهٔ خانواده هنرمند شیرازی، قوام الدین و غیاث الدین بوده‌است.

در بقعه و خانقاه آفاق‌خواجه کتیبه‌ها و الواح متعدد ارسی هم‌چنین مادهٔ تاریخ‌های منظوم و بعضی به طرز ابجد و تصریح است که از دشوارترین انواع مادهٔ تاریخ‌سازی به‌شمار می‌آید. در اعتکاف‌خانهٔ افزوده‌شده به زاویهٔ خانقاه ماده تاریخی است به شعر فارسی مورخ به سال ۱۳۴۸ قمری بر لوحی از آجر تراش.

شیوه‌ای است که به‌طور معمول در چوب مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی در کار تزئینات آجری در سطح‌های بسیار محدود نیز با آن برخورد داریم. قواره بری در واقع یکی از شیوه‌های آجر تراش است که در آن به جای نقش شکسته، نقش گردان یا قطعه‌های منحنی به کار برده می‌شود. مورد استفادهٔ آن به‌طور عمده در قاب‌های تزئینی نمای بنا است که پیش از عهد قاجار بیشتر به صورت پولکی و سینه کبکی بوده و یک طرح پیوسته و یکنواختی را عرضه می‌کند. رواج قواره بری با طرح و نقش‌های مختلف مربوط به دوران قاجار است که تا اویل دوران پهلوی هم ادامه داشته‌است؛ و هنوز نمونه‌های جالب آن را در شیراز می‌توان دید.

این آجرها هم به صورت نقش دار و هم به صورت بدون نقش تهیه شده‌اند. در دوران قاجار این آجرها را با واکوب کردن در قالب، با شکل‌های مختلف می‌ساختند و سپس زائده‌های آن را با تیشه داری به گونهٔ آجر تراش حذف می‌کردند.